De stad in

Dat de zomer voorbij is, is buiten goed te merken. Toch is het officiële seizoen bij het orkest nog niet begonnen. Eerst storten we ons, traditie-getrouw, weer in het Gergiev-Festival.
En we zijn al wel weer een tijdje bezig.

Vorige week konden de fans meereizen naar Londen, dit weekend trokken we onze eigen stad in, naar een podium op de Veerhaven. Een sfeervolle maar helaas op dat moment wat winderige locatie. Tijdens de repetitie was het al een hele tour om de bladmuziek op de je lessenaar te houden, met dank aan de uitvinder van de wasknijper.
Tijdens het concert waren de weergoden ons, en het talrijke publiek, helaas nog minder goedgezind: de hoeveelheid water die halverwege het concert uit de lucht kwam vallen was te groot voor musici, muziekinstrumenten en luisteraars om verder te gaan. Voor het eerst in de geschiedenis van de Veerhaven-concerten moesten we opgeven. En dat was erg jammer, met dit aantrekkelijke programma. Prachtige solisten, getalenteerde dirigent, fantasierijke danseressen. Nu moeten we weer een jaar wachten voordat we terugkeren in onze Rotterdamse 'Waldbühne", onze "Hollywood Bowl" aan de Maas.
Het is raar: voor een symfonie-orkest is zo'n openlucht-optreden altijd een race met handicaps. Liever een zaal met een mooie akoestiek, waarin je je kwaliteiten kunt laten horen. Maar, zeker bij mooi weer, de sfeer, het losse karakter en het enthousiasme van de mensen maakt het toch tot iets bijzonders.
Bovendien kun we zo mensen bereiken die niet zo graag of makkelijk in de Doelen komen.

Ook in het Festival zijn weer allerlei prachtige optredens her en der in de stad.

Een bijzonder initiatief zijn de optredens langs de brandgrens van het bombardement van 1940.
Ik ben zelf geboren en getogen in Middelburg, waar zich een paar dagen later in mei 1940 een vergelijkbare ramp voltrok. Minder bekend maar zeker zo vernietigend. Ik ben natuurlijk veel te jong om het te hebben meegemaakt, maar ergens schept het toch een band. Foto's van de leegte, omgevallen muren, een enkele toren die nog overeind staat. En mensen die ertussen door lopen en later de verhalen hebben kunnen vertellen.

Op 4 september zijn een twintigtal gratis optredens in locaties als een metrostation (Doelenkwartet!) en de Bijenkorf. Met Domestica spelen we een voorproefje van "Wij bouwen de stad" (hoe toepasselijk) in de Paradijskerk. De echte premiere van deze nieuwe produktie is een dag later in de Jurriaanse Zaal.
Uitgangspunt is muziek van Paul Hindemith. Een Duitse componist, wat misschien misplaatst lijkt. Ware het niet dat hij zijn vaderland verliet tijdens het Hitler-regime en bovendien het grootste deel van de partituur van Almar Kok, jong Nederlands talent, is. Die heeft er een energiek, speels en af en toe swingend karakter aan gegeven.  Bovendien weet ik inmiddels dat we het voortbestaan van de Laurenskerk bijvoorbeeld, die een hoofdrol in ons verhaal speelt, niet te danken hebben aan de Rotterdamse bestuurders van die dagen, maar aan het historisch besef van de bezetter. 

Ontdekking

In de praktijk van de klassieke muziek zijn we een groot deel van de tijd bezig met muziek die we al kennen. Die het publiek kent en graag nog eens wil horen.
Dat 'kennen' is overigens een relatief begrip, want in de grote meesterwerken valt voortdurend wel weer iets nieuws te ontdekken.
Zoals in de 'Eroica' van Beethoven, die we zaterdag voor de Proms in de Royal Albert Hall spelen (bij de BBC, dus rechtstreeks op de radio). Nooit eerder was mij opgevallen hoe intensief en gevarieerd Beethoven hier met ritmes omgaat, hoe 'dansbaar' veel van de symfonie eigenlijk is. Is toch niet het eerste waar je aan denkt bij een held.

Naast spelen van het bekende repertoire is er gelukkig ook nog voldoende gelegenheid om onbekende werken en componisten te ontdekken. Gisteren was zo'n moment.
Carlo Gesualdo (1560?- 1613) is de naam van de componist. We speelden gisteren voor de eerste keer een nieuwe bewerking van een van zijn madrigalen. De naam is niet onbekend, maar waarschijnlijk meer door de moord die hij pleegde op zijn vrouw en haar minnaar dan door zijn muziek. Want wanneer hoor je die nu?
Het is hele uitzonderlijke muziek, lijkt nergens op, althans niet op andere muziek, een beetje bizar soms, maar met een unieke en sterke expressie. Een figuur die als het ware los in de muziekgeschiedenis staat en in zekere zin zijn tijd ver vooruit. Hoewel ik dat altijd een raar begrip vindt.
Wel is het zo dat pas de laatste decennia door componisten aansluiting gevonden wordt. Stravinsky heeft zijn muziek bewerkt, net als Brett Dean. Schnittke heeft een opera over hem geschreven, en in oktober dirigeert Dalbavie de wereldpremiere van zijn eigen opera 'Gesualdo' in Zürich.
Gesualdo is hot.

Wij brengen Gesualdo met Domestica komende woensdag (25 augustus) in de Laurenskerk, als onderdeel van een voorstelling met het verhaal van kruisridder Tancredi en Clorinda. Met echte zwaarden en prachtige muziek van Monteverdi en Hellendaal.

En Barbara Strozzi (1619-1677). Ook een leuke ontdekking!

Pièce de résistance

Het gebeurt niet vaak, maar uitgerekend bij het eerste concert van het seizoen ontstond er een misverstand over de programmavolgorde.
Meestal wordt een symfonie in een programma voor na de pauze bewaard. Als 'pièce de résistance'. Het zwaartepunt van het programma, waarin orkest en dirigent laten horen wat ze waard zijn.
Met een ouverture kun je op temperatuur komen, zowel de musici als het publiek, en daarna is in het concert het woord aan de (grote)solist. De dirigent is dan in een meer dienende functie en het orkest natuurlijk ook.
Bij uitzondering wordt zo'n solostuk weleens na de pauze geplaatst, maar niet elke compositie is daar geschikt voor. De paar voorbeelden die ik me herinner zijn vooral concerten van Brahms geweest. Zijn Tweede pianoconcert na walsen van Johann Strauss. Zijn Vioolconcert na de Zesde symfonie van Dvorak.

Dat het Celloconcert van Dvorak nu die eer te beurt viel, na een Mendelssohn-ouverture en een symfonie van Schumann, was dus eigenlijk niet zo raar. Want het was uitgerekend Brahms die ooit zei, na het horen van dit stuk, dat hij zelf zeker ook een concert voor cello geschreven zou hebben als hij geweten had wat daarbij mogelijk was.

En het verraste me weer hoeveel mogelijkheden Dvorak vindt, niet alleen voor de solopartij maar zeker ook voor het orkest. Vol van overtuigingskracht en fantasie wordt er een meeslepend verhaal verteld, zoals altijd bij deze componist, gekleurd door de volksmuziek. Elke professionele cellist heeft dit stuk gestudeerd, gespeeld en door anderen gehoord. Ik ook, maar veel details waren toch nieuw voor mij. Misschien is dat ook wel een bewijs van de kwaliteit van de partituur. Als er een ranglijst van soloconcerten zou zijn, gemeten naar de mate waarin het orkest een volwaardige rol kan spelen en de solist ook een dankbare partij heeft, dan zal dit stuk hele hoge ogen gooien.

Niet elke dirigent zal het leuk vinden om het slotapplaus te moeten delen met een solist, maar voor een goede uitvoering van het Dvorak-concert willen de meesten vast wel een uitzondering maken. En het orkest ook, als iedereen het maar tijdig en duidelijk te horen krijgt.

Kleiber in Salzburg

En inmiddels is de vakantie dan weer zo'n beetje voorbij.
Na een paar weken zonder cello duurt het even voordat de vingers weer in vorm komen, voordat de toets weer even vertrouwd aanvoelt als gewoonlijk. Soms even doorbijten maar het is ook wel bevredigend. Een frisse kijk op de materie.

In de zomer zoeken we gewoonlijk met ons gezin de camping op. Meestal Frankrijk, maar dit jaar Beieren.
Twee verschillende plekken die we niet kenden, dus in die zin, zoals elk jaar, wel een avontuur.
Een paar boeken mee, natuurlijk, in de hoop op voldoende tijd om ze te kunnen lezen.

Vooral licht verteerbare kost, maar dit keer ook Doctor Faustus van Thomas Mann. Ik was een paar maanden geleden halverwege gestrand, en wilde een poging doen de eindstreep te halen. En met succes. Dat ik de laatste hoofdstukken las op een camping onderaan dezelfde berg waar Hitler ooit zijn buitenhuis had, in Berchtesgaden, was een merkwaardig toeval, waar de schrijver niet ongelukkig mee zou zijn geweest. Mooie gebied overigens. En we konden op de camping profiteren van een direkte busverbinding met Salzburg, aan de andere kant van de grens. Tijdens een bergwandeling hadden we het al van verre zien liggen.

De Festspiele stonden op punt van beginnnen.Yannick zal vast in de stad geweest zijn, maar die ben ik niet tegen het lijf gelopen. Wel vele honderden, duizenden andere mensen. Toch is het leuk weer even te zien waar Mozart geboren is en rond liep, de kerken waar hij gespeeld heeft. Een gevelsteen meldt dat Biber hier ook werkte.

Op buitenlandse tournees probeer ik vaak een enkel boek te kopen, een bruikbaar souvenir, als ik de taal van het land kan lezen tenminste. Op vakantie komt dat er eigenlijk zelden van, maar nu viel mijn oog op een etalage in Salzburg. Een paar boeken over de legendarische dirigent Carlos Kleiber lagen bij elkaar. Hij zou op 3 juli tachtig jaar zijn geworden, als hij nog geleefd had, en dat weten ze daar op waarde te schatten. Een dikke biografie lag er, maar ook een studie van musicologe en dirigent Christina Drexel. In dit gloednieuwe boek doet zij een poging te achterhalen waarin de uitzonderlijke kwaliteit van Kleiber schuilde en hoe hij zijn resultaten wist te bereiken. Aan de hand van opnames, interviews met orkestleden, door hem betekende partijen, notities die hij voor de musici maakte etcetera schetst zij een beeld van een dirigent, die door veel collega's beschouwd werd als de beste. De kwaliteit van het boek kan niet beoordelen, maar de aanpak vind ik spannend genoeg en binnen vijf minuten sta ik met mijn aanwinst weer buiten.

Ik heb Carlos Kleiber helaas maar één keer zien dirigeren, bij het Concertgebouworkest, weliswaar in de Haagse PWA-zaal, maar dat was wel een van de meest indrukwekkende concerten die ik mij kan herinneren.
Hij zou nog een keer terugkomen in Amsterdam, en ik had al een kaartje (Brahms 2, Schubert 3), maar hij annuleerde.
Hij heeft vaker afgezegd dan gedirigeerd. En om vaak uitzonderlijke redenen, zie ook het in memoriam op de site van de Wiener Philharmoniker.
Hij beperkte zijn repertoire meer en meer. Een paar opera's, Tristan, Otello, Fledermaus, Bohéme.
En Der Rosenkavalier, die wij dit seizoen ook gaan doen.

Dat komt goed uit.