Woord

Er zijn weinig bijbelteksten die ik nog in mijn geheugen heb zitten maar het begin van het Johannes-evangelie is daar één van.
In den beginne was het Woord, en het Woord was bij God, en het Woord was God. Dit was in den beginne bij God.
Misschien wel de mooiste openingszin uit de hele Bijbel.
En een onmiskenbare verwijzing naar Genesis 1.

Ik moest er aan denken toen ik me op de concerten van deze week ging voorbereiden.
De Johannes Passion. Weleens maar niet vaak gespeeld.
En dan ontdek je weer dat de tekst van Johannes zo anders is dan die van Mattheus.
En hoe Bach dat in zijn muziek vertaalt.
En dat dirigent Gardiner daar beeldend over kan vertellen in zijn boek Music in the Castle of Heaven.
Hij kent de gave van het woord.

Johannes gebruikt veel minder woorden dan Mattheus. Soms zelfs te weinig voor Bachs doel en dan put hij nog wat uit het andere verhaal, zoals het moment van Petrus na zijn verloochening: und weinete bitterlich. Ook het beven van de aarde en scheuren van de voorhang komt bij Mattheus vandaan.
Alles kost in deze Passion minder tijd. Nauwelijks heeft Pilatus toegegeven aan het volk of Jezus is al met zijn kruis onderweg naar Golgotha. En voor het moment van overlijden gebruikt de evangelist zijn kortste recitatief. Één enkele maat: Und neiget das Haupt und verschied.
Kort maar krachtig. Heel krachtig.

De rol van Pilatus is een interessante en niet eens onsympathiek. Vooral de tegenstelling tussen de confrontatie met het publiek buiten en de dialoog, als het ware onder vier ogen, met Jezus binnen werkt heel sterk. En de momenten die Bach kiest om het verhaal te onderbreken voor een reactie van de gemeente, zoals wanneer Jezus over zijn koningschap heeft gesproken, Ach grosser König, na het bevel van Pilatus tot geselen, de bas- en de tenoraria, en als Pilatus een manier wil vinden om hem vrij te kunnen laten, Durch dein Gefängnis.

Ook onze dirigent van deze week, John Butt, heeft al menige tekst gepubliceerd, zelfs een boek over de beide passies van Bach, Bach's dialogue with modernity.  Hij benadrukt ook tijdens de repetities dat het voor Bach in deze muziek niet alleen om de gebeurtenissen rond de jaartelling ging, maar meer nog om zijn eigen tijdgenoten en, in het verlengde daarvan, om de luisteraar van nu. Die luisteraar wordt in de Doelen ook deelnemer desgewenst. Het publiek mag twee koralen meezingen.
Butts aanwijzingen voor het koor gaan met name over de tekst, het belang van bepaalde woorden en daarmee ook de manier waarop ze worden uitgesproken. De evangelist zou tevreden zijn.

Maar hij heeft het ook over de symmetrie in het werk, met als centrale punt het koraal Durch dein Gefängnis: 

Het vormt als onderbreking midden in de berechtingsscene een moment voor de gemeente om de centrale theologische boodschap te overdenken over de vrijheid die de mensen gegeven is door de opoffering van Christus. Het koor ervoor en erna hebben dezelfde muziek in een verschillende toonsoort, eerste over de Joodse wet en vervolgens over de gehoorzaamheid aan de keizer.

Ik heb als tutti-cellist niet heel veel te spelen, de meeste noten zijn voor de cellist in het continuo, maar het is fantastisch om al die koralen te spelen. Eenvoudige melodieën die steeds op een verrassende en expressieve manier zijn geharmoniseerd. Wat een rijkdom.
En de kans om lekker te luisteren naar de zangers. De alt-aria met gamba, Es ist vollbracht, is dan een van mijn favorieten, en niet in de eerste plaats omdat Beethoven die melodie in zijn Derde cellosonate heeft gebruikt. De reden daarvan - of zou het toeval zijn? - hoop ik nog eens te ontdekken.

.

Eredirigent

En het was inderdaad een hele bijzondere week met Yannick.
Er was natuurlijk die Dertiende Sjostakovitsj, die we nooit eerder gespeeld hadden.
Met een klankwereld die we van het Tweede celloconcert kennen, dat gelukkig wel steeds meer gespeeld wordt, maar dan toch weer anders. Waanzinnige muziek.
Het effect van zo'n grote groep mannen die, eensgezind en eenstemmig, de dialoog aangaat met de solist is heel uitzonderlijk en werkt heel goed. En die solist was een klasse op zich.
We kennen Michael Petrenko inmiddels goed. Na de, nog wat jonge, koning Marke die hij met Valery in 2007 in het Gergiev Festival zong was hij de laatste aflevering een overtuigende Hunding. Hij zong Verdi's Filips II met Yannick bij DNO in 2012 en was er ook bij in het Requiem. Maar voor deze partij van Sjostakovitsj staat hij absoluut op eenzame hoogte. Zijn lengte had deze keer voor mij nadelen want hij ontnam mij herhaaldelijk het zicht op de dirigent, maar het was geen straf om met hem op zo'n korte afstand het verhaal intens mee te beleven.

Maar met Yannick werken was een groot feest der herkenning.
We hebben natuurlijk al zoveel met elkaar meegemaakt. We moeten ons in deze nieuwe relatie wel weer even vinden, maar het voelde alsof hij er kort geleden nog was, terwijl er toch alweer een half jaar tussen zat. Tijd waarin hij, net als wij, zijn eigen ontwikkeling doormaakt. En zo zal het komende jaren verder gaan.
Ik vind het heel spannend om te zien wat het leiden van een groot operahuis met hem als dirigent gaat doen. Vroeger, een eeuw geleden, was het operatheater de plaats waar je als dirigent het vak leert, van het repeteren met zangers tot het assisteren van orkestrepetities tot het af en toe invallen. Dat is niet meer de weg van de jonge dirigeertalenten. Dirigenten die in het theater beginnen lijken de uitzonderingen. Ik weet niet zeker of dat een verlies is.
Ik verwacht wel dat, hoewel Yannick al heel wat opera-ervaring heeft, ook met ons bij DNO, zo'n vaste plek in de Met hem nog weer meer, en op een andere manier, zal doen rijpen. En daar verheug ik me enorm op.

Dat is nog wel even wachten, maar dan komt hij ook meteen met een grote, een hele grote Strauss-opera en een prachtige Mahler-symfonie. Mahler was zo'n dirigent die zijn muzikale leven grotendeels in de orkestbak doorbracht. Ik kan me voorstellen dat opera-ervaring een dirigent ook kan helpen bij het doorgronden van Mahlers idioom.
Maar het wordt natuurlijk vooral Die Frau ohne Schatten waar we het avontuur gaan beleven. En niet alleen in Rotterdam, maar ook bij onze vrienden in Dortmund en Parijs, die ons deze keer ook weer zo hartelijk ontvangen hebben.
Ik zou iedereen die er iets van mee wil pikken aanraden om er snel bij te zijn met kaarten bestellen.
Losse kaarten komen pas 15 mei in de verkoop, maar hou het in de gaten.
We gaan met Yannick een bijzondere tijd tegemoet.