Er zitten niet veel jaren tussen de stukken, het kwartet was in 1941 voltooid, vijf jaren later begon hij aan de symfonie, maar de omstandigheden en het medium zijn wel totaal verschillend.
Als opmaat voor de symfonie schreef hij een liederencyclus, Harawi, een gezang over liefde en dood. Hij componeert het in de eerste maanden na de bevrijding.
De titels lijken wel wat op elkaar, maar Harawi komt uit het Quechua (een oude taal uit Peru) en Turangalila is Sanskriet. De verbinding ligt vooral in de Tristan-mythe die aan beide ten grondslag ligt. De legende die symbool staat voor alle grote liefdes en liefdesverhalen in de literatuur.
Een Franse Wagner zo vlak na de ondergang van het Derde Rijk?
Misschien meer nog een ont-wagnerde, een bevrijde versie van het eeuwenoude verhaal.
De opdracht kwam overigens uit Amerika, uit Boston, van Serge Koussevitzky die daar chef-dirigent was. We kennen zijn naam tegenwoordig vooral van zijn Concert, vaste prik is op contrabasaudities.
Hij begon als bassist maar behaalde zijn grootste successen als dirigent.
Maar echt een monument heeft hij verdiend met de composities die hij mogelijk heeft gemaakt.
Deze Messiaen is natuurlijk zo'n topstuk, maar de bewerking die Ravel maakte van Moessorgski's Schilderijententoonstelling is helemaal niet meer weg te denken van de orkestprogramma's. En Bartok zou zijn Concert voor orkest niet op papier hebben gezet als Koussevitzky hem daar niet toe had uitgenodigd.
Een monument!
En een monument is het stuk zelf eigenlijk ook.
Steeds als het 'standbeeld'-motief in de trombones terugkeert zie ik een soort Commendatore uit Don Giovanni, een sculptuur van een strenge man voor me. Mozart gebruikte ook trombones. Messiaen maakt zelf een vergelijking met de beangstigende brutaliteit van oude Mexicaanse monumenten.
Een ander karakteristieke klank, die je niet snel zult vergeten is de ondes martenot, waar een electronisch geluid uit een ouderwetse luidspreker komt, doorgaans met een indringend vibrato, maar vaak toch ook heel ontroerend. De dame die het apparaat hanteert, een internationale specialiste, is naast ons geplaceerd. Ze kent niet alleen het instrument maar ook het werk op haar duimpje: ze speelt het helemaal uit haar hoofd!
Een mooie rol heeft het instrument ook in het lyrische langzame zesde deel, Jardin du sommeill d'amour. De geliefden zitten in de tuin, door hun roes bevangen. Één lange betoverende melodie.
Die doet me dan wel weer denken aan de beide Louanges in het Quatuor.
Merkwaardig genoeg blijkt deze veel vermoeiender, uitputtender voor je strijkarm te zijn dan het kwartet. Maar misschien vergt dat nog enige studie- en repetitietijd.
Een hoogtepunt van het stuk: