Beethoven 2020

2020 zou het jaar van Beethoven worden.
250 jaar geleden geboren.
Een gigant.
Maar het dreigt, ook in de klassieke muziekwereld, het jaar van corona te worden, van covid-19.

Overal op de wereld zijn prachtige programma's rond Beethoven bedacht, soms verrassend vaak ook erg voorspelbaar, maar er zou veel te genieten zijn geweest.
Een deel heeft natuurlijk doorgang kunnen vinden, zoals ons nieuwjaarsconcert, en hopelijk valt er later dit jaar nog wel het een en ander overeind te houden, maar een groot aantal concerten blijven ongespeeld, zullen niet gehoord gaan worden.
Dat leek ook het lot van een spannende opera-productie in Wenen, in het Theater an der Wien.
Premieredatum 16 maart.

Gelukkig hebben ze er een registratie van kunnen maken, voor iedereen nog te zien.
Fidelio in de versie van 1806.
Met ouverture Leonore III, die meteen de aandacht trekt.
Hij klinkt regelmatig in de concertzaal, maar zelden meer in het theater.
En hij zet, ook in de muzikale aanpak, meteen de toon: zeer uitgesproken, dramatisch, op het puntje van je stoel.
Manfred Honeck kennen wij in Rotterdam ook als dirigent die weet wat hij wil, vanuit een (Weense) traditie, en blijft aandringen tot hij het krijgt. Zeer overtuigend, wat mij betreft, in deze uitvoering.
Nog voor de ouverture begint overhandigt regisseur Christoph Waltz al zijn visitekaartje het bijzondere decor, als een aaneenschakeling van grote trappen, bijna Escher, en een man die daarlangs naar beneden komt rollen.
Ik vermoed dat dit Florestan is, die opgesloten is beneden in de kerker.
Een originele en effectieve manier om een voorstelling te beginnen.

Er zijn nog wel meer mooie vondsten van de regisseur, maar voor mij is het toch vooral het muzikale aandeel dat pakt en verrast. Ook door de muzikale nummers die niet in de gebruikelijke versie zitten, zoals een duet tussen Leonore en Marcellina (rond 59:00) na Leonores Abscheulicher. Misschien niet onmisbaar in dramatisch opzicht voor het verhaal, maar de concertmeester en solo-cellist kunnen hier hun meest virtuoze beentje voor zetten. Heerlijk.
Met die concertmeester is iets bijzonders aan de hand, als ik het goed heb gezien. En je kunt hem goed zien, want in de Weense opera-opstelling zitten de eerste violen niet aan de buitenkant. Dat moet wel Rainer Honeck zijn, broer van de dirigent. Misschien niet verrassend, maar aangezien hij concertmeester bij de Staatsopera en de Philharmoniker is, en hier de Wiener Symphoniker in de bak zitten, is dat voor mij toch een opvallend detail.

Hoe belangrijk de voorstelling in artistiek opzicht is, daar wordt verschillend over geoordeeld door de recensenten, maar historisch is die al vanwege het moment dat het plaatsvond.
16 maart j.l. zou de première van een reeks voorstellingen zijn, maar die werd vanwege corona-maatregelen op last van de overheid afgelast, zoals dat bijna overal op de wereld gebeurde.
Blijkbaar hebben ze nog wel toestemming kunnen krijgen om de voorstelling een keer, zonder publiek maar met een zaal vol camera's, te spelen en te registreren. Van de bekende anderhalve meter afstand is in de bak en op het podium uiteraard absoluut geen sprake. Je kunt je misschien afvragen of het verantwoord was en ik weet niet of er onder de medewerkers mensen waren die bezwaar of twijfels hadden, of er mensen vervangen zijn (een concertmeester misschien?) maar ik kan me goed voorstellen dat àls je meedoet je dat doet in het besef van een historisch moment, een afscheid van een tijdperk, en met de pijn dat dit voorlopig niet meer mogelijk is.
En ik sluit niet uit dat dat gevoel in de uitvoering doorklinkt, in de urgentie die van het orkest en de dirigent uitgaan. En dan merk je hoe geschikt de muziek van Beethoven voor dit soort momenten is.
Bovendien kun je het ook beschouwen als eerbetoon voor al die theatermensen - acteurs, regisseurs, musici, belichters, etc. etc.- die allemaal prachtige voorstellingen aan het maken, aan het repeteren , aan het voorbereiden waren en die wreed onderbroken werden in dat artistieke proces.
Door een besmettelijk en vernietigend virus.
Je ziet hier bij het 'slotapplaus' ook de orkestleden op het podium. Ze vieren het succes en nemen afscheid van elkaar. Maar zij hadden het geluk hun productie nog te kunnen realiseren.
Het is nu nog te zien op Arte tv en vast ook op youtube.
Kijken.

Wunder Mozart

Het is een rare tijd.
Een moeilijke tijd.
Een tijd waarop het veel gebezigde woord 'bizar' wel van toepassing is.
Een tijd waarin je je nauwelijks kunt voorstellen weer concerten te gaan geven op een vol podium in een goed gevulde zaal.
Aan de ene kant is dat een uitdaging die door een aantal collega's binnen het orkest met energie wordt opgepakt. En wat ook al tot mooie resultaten heeft geleid.
Aan de andere kant is dat bij veel musici ook een rem op de creativiteit en motivatie.
Terwijl mensen om je heen, zoals in de gezondheidszorg, keihard moeten werken kunnen wij net zo goed vakantie houden, lijkt het. Binnenshuis of in de tuin dan natuurlijk.
Maar de extra vrije tijd biedt ook kansen voor het lezen van boeken, partituren, beluisteren van opera's etcetera, waar je anders altijd voldoende aan toekomt.
En dat is nog best een hele lijst waar ik, met de benodigde discipline, aan begonnen ben. .

Ik heb, net als velen, De pest van Camus van de boekenplank gepakt.
Nooit eerder gelezen, maar dit was wel het moment.
Een bijzondere ervaring en niet alleen omdat het ook gewoon een goed verhaal en mooi geschreven is.
En zo was daar ook nog een verrassend boek dat ik onlangs van een vriend had gekregen, over Mozart. Een boek waar ik nog nooit over gehoord had terwijl het toch niet meer zo heel nieuw is; Das Wunder Mozart in der Aufklärung van Harke de Roos.
Harke de Roos is dirigent en operarepetitor, Nederlands van geboorte maar vooral werkzaam in Duitsland. Zijn biografie is op zijn website te vinden.
Zijn andere boek, Beetgenomen door Beethoven, blijkt al jaren bijna ongemerkt op mijn boekenplank te staan. Daarin poneert de auteur een theorie over metronoomcijfers die onderdeel zouden zijn van een raadsel. Dat heeft me nog niet echt kunnen boeien.
Maar dit Mozart-boek, vol intrigerende feiten, is een heel ander verhaal. Een spannend en meeslepend verhaal. Ik verbaas me dan eigenlijk, dat de inhoud nog zo weinig aandacht heeft gekregen.
Of ik moet dat helemaal hebben gemist..

Het gaat niet alleen over Mozart en de problemen die hij ondervond in zijn omgang met de adel, maar ook over de rol van keizer Joseph II daarbij. De idealen van de Franse Revolutie, die aan Marie Antoinette, zijn zuster, de kop zou kosten, vonden bij hem ook nog wel een voedingsbodem, maar de Weense adel was daar minder gelukkig mee. Zijn broer en opvolger Leopold II, die al na anderhalf jaar keizerschap en drie maanden na Mozart stierf zou slachtoffer van die adel geweest kunnen zijn.
Net als Mozart?
Mozart viel bij die adel vooral in ongenade vanaf het moment dat Le nozze di Figaro in premiere ging.
De inhoud was gebaseerd op een verboden toneelstuk van De Beaumarchais maar de meest opruiende passages waren eruit gehaald. Die kende het publiek natuurlijk wel en dan wordt met een zin als 'il resto nol dico, già ognuno lo sa!' (de rest hoef ik niet te vertellen, die kent iedereen al) in de het libretto des te meer olie op het vuur gegooid. En het boek van De Roos staat vol met dergelijke details.
De rol van Aartsbisschop Colloredo, de Salzburgse broodheer waar Mozart ontslag had genomen, en diens familie komt uitgebreid aan bod. Verrassend vond ik het gezichtspunt dat het ontslag nooit was aanvaard dus dat Mozart volgens de wet tot zijn dood beschouwd kon worden als dienstweigeraar.
Voor mij is de auteur op zijn best als hij de opera's bespreekt en linkt met een actualiteit zoals die geweest zou kunnen zijn. Daar zal ik verder niet teveel van verklappen, maar de keizer en Mozarts schoonfamilie krijgen een dominant aandeel in zijn Don Giovanni.
Ook als het niet of maar ten dele waar is, er worden veel aanwijzingen aangevoerd maar niet altijd bewijzen, is het spannend genoeg om te lezen.
Een aanrader!

Oprah!

En dan ineens ben je wereldberoemd.
Of althans heeft de hele wereld je kunnen zien.
En je naam gehoord.
Gewoon met een filmpje van je orkest.
Op het juiste moment en met de goede invalshoek.
We hebben er talloze mensen mee geraakt en dat geeft een goed gevoel.

Het noemen van onze namen was vast bedoeld om het persoonlijk te maken, om te benadrukken dat er allemaal individuen in zo'n orkest zitten die allemaal apart thuis zitten.
Behalve de echtparen natuurlijk, zoals Saskia en Wim, die ook gezamenlijk in beeld kwamen.
Maar de belangrijkste namen komen niet voorbij; het drietal dat het plan heeft bedacht en uitgevoerd.
Mike en Stijn kregen nog een interview op de veelgelezen blog Slippedisc van Norman Lebrecht, maar de naam van André Heuvelman kan daar gerust aan toegevoegd worden.

Wat ze met onze bijdragen gemaakt hebben was van een kwaliteit waar we ons niet voor hoeven te schamen, in tegendeel, maar ook nog uitgevoerd in kort tijdsbestek.
Want eerder zijn dan anderen is zeker een belangrijk onderdeel van het succes.
Voor mij persoonlijk betekende dat dat ik, aan het begin van de ochtend gebeld, binnen een uur moest zorgen dat ik er fatsoenlijk uitzag, dat ik mijn oortjes gevonden had, dat ik even een handige vingerzetting voor de loopjes aan het eind moest bedenken en dan ook nog enthousiast de camera inkijken. Een voordeel van deze corona-crisis is dan wel dat een handige dochter thuis is om het filmpje te maken en versturen. Maar de opmerking en verbazing van Lebrecht dat we dit zonder repeptitie gedaan hadden is nog een understatement. We waren zelfs niet ingespeeld.

Maar het succes was enorm en echt wereldwijd.
Als je nu, op de laatste dag van maart, het filmpje opzoekt staat het al boven de 2 miljoen views.
En daar komen dan nog andere media als facebook bij.
Het is verschillende malen op de Nederlandse televisie getoond en ook ook lovend genoemd door Jaap van Zweden in DWDD. We hadden als musici een app-groep waarin we elkaar op de hoogte hielden van de wapenfeiten en daar kwamen vele buitenlandse nieuwszenders als CNN en BBC-world langs. Een beroemdheid uit de wetenschap als Neil deGrasse, met 14 miljoen volgers op twitter, besteedde aandacht aan ons. En als kers op de taart was het Oprah Winfrey die ons in haar hart gesloten had.
Dan hebben die jongens bij ons toch iets goed gedaan.

Die aantallen zijn natuurlijk mooi.
Maar het mooiste is toch om te merken hoe het mensen raakt, hoe ze zich gesteund voelen in moeilijke tijden door deze muziek. Daar is geen Beethoven-jaar voor nodig.
Misschien is het wel een aanleiding om na te denken over hoe belangrijk de rol van de kunsten in het algemeen en muziek in het bijzonder kan zijn.
Hoe die in de moeilijke financiële en economische tijden die er aan komen, beschermd moet worden.
En hoe de moderne media gebruikt kunnen worden om grote aantallen mensen te bereiken en echt te raken.
Ik heb zelf maar een kleine bijdrage mogen leveren aan dit project, dat voelt als een voorrecht, maar ben ook wel blij en trots dat we als orkest in staat blijken om een antwoord op de huidige problematiek te formuleren.
Daar zijn we nog niet klaar mee, daar ligt nog een hoop werk.
Voorlopig wil ik graag op deze plek André, Mike en Stijn bedanken.
En ik ben benieuwd wat er de komende weken nog uit hun vingers komt.

UPDATE
Ik had gedacht dat het effect inmiddels wel was uitgewerkt, maar op onze app-groep verscheen nog een artikel, onder de titel Classical music's moment, met grote foto voor op een kunstbijlage van de Washington Post:  

En misschien is het ook goed om een originele persiflage nog even te delen: