Bester Freund 2

Op 19 april 1818 schrijft Maelzel vanuit Parijs een brief aan Beethoven in Wenen: 'Bester Freund, ..'

Ik had ooit een celloleraar die de metronoom beschouwde als belangrijk hulpmiddel bij het studeren.
Vanaf die tijd heb ik vele uren met het mechanische apparaat doorgebracht en vele versies daarvan versleten.
Inmiddels is er wat meer afstand en is de metronoom geëvolueerd in een app op mijn smartphone maar ik kan het nog steeds goed met hem vinden.
In tegenstelling tot de traditionele metronoom kun je in zo'n app, tussen bepaalde grenzen, alle mogelijke snelheden vinden. Dat leidt tot getallen die voor mij nog steeds vreemd overkomen. Vroeger ging je van 126 naar 132. De volgende was dan 138. Die cijfers kende je, ken ik nog steeds Nu kan alles daar tussenin ook. Een verbetering zou je zeggen, maar het voelt ook een beetje als een verlies. Dat zal de leeftijd wel zijn.

Ooit zijn die getallen en is die metronoom geïntroduceerd.
Dat was door Johann Nepomuk Maelzel, vriend van Beethoven.
Of eigenlijk was het Dietrich Nikolaus Winkel, een uitvinder uit Amsterdam, wiens ontwerp Maelzel verder uitwerkte, maar die naam is vergeten. Het was Maelzel die in 1815 in Parijs patent aanvroeg als Maelzels metronoom.
Die m.m. staat nog vaak bij de tempo-aanduidingen.
Voor die tijd woonde Maelzel in Wenen, waar hij als mechanicus aan het hof werkzaam was.
Hij kende Beethoven goed en voorzag hem met enige regelmaat van een nieuw gehoorapparaat.
Daar gaat de brief die Maelzel op 19 april 1818 vanuit Parijs schreef ook over. De vriendschap moet hartelijk geweest zijn: de aanhef is 'Bester Freund' en halverwege wordt het zelfs 'Freundchen'.
Er is een nieuw apparaat klaar, waarmee hij ook kan dirigeren. Er moet alleen nog gewerkt worden aan het design, maar Beethoven kan hem eerst uitproberen als hij naar Parijs komt voor een gezamenlijke tournee.
Daar is het nooit van gekomen.

Maar Maelzel schrijft nog over andere belangwekkender zaken. Hij had in Parijs onder de plaatselijke componisten een brief van Beethoven, vertaald in het Frans, verspreid over het gebruik van de metronoom, een jaar eerder geschreven aan Ignaz Mosel en heeft inmiddels hun reacties binnen. Beethoven had geschreven hoe misleidend Italiaanse termen als Allegro, Andante, Adagio en Presto eigenlijk zijn en of ze daar niet vanaf moeten. Allegro betekent dan wel vrolijk maar staat vaak voor een tempo dat helemaal niet vrolijk is. Hij belooft zelfs deze termen voortaan niet meer te gebruiken als tempo-aanduiding en op metronoomgetallen over te stappen. En elke dorpsonderwijzer zou  gestimuleerd moeten worden een metronoom te gebruiken.
Goede reclame voor Maelzel dus.

De Beethoven-brief had een enorme uitwerking gehad: de Franse componisten verklaarden voortaan uitsluitend nog hun tempi te duiden aan de hand van de metronoom.
Bijgevoegd door Maelzel was een overzicht waarop componisten als Clementi, Cherubini, Cramer en Viotti hun Italiaanse aanduidingen hadden omgezet in metronoomgetallen wat, ook binnen het werk van een enkele componist tot zeer uiteenlopende resultaten leidde.
In Beethovens bezit is de achterkant van dit papier overigens later ook nog voor andere doeleinden gebruikt. Het is volgekalkt met opmerkingen van zijn toen elfjarige neef Karl die op die manier met zijn al te dove oom communiceerde.

Verder informeert Maelzel nog naar de twee nieuwe symfonieën is die Beethoven voor hun gezamenlijke tour zou componeren. De enige symfonie die nog zou verschijnen was de Negende, waarvoor de Philharmonic Society of London een jaar eerder een opdracht had verstrekt, maar die zou pas in 1824 voltooid worden.
Wellingtons Sieg had Beethoven voor Maelzel en zijn panharmonicon geschreven. Dat was uitgevoerd op concerten in 1813 en 1814 waarbij de Zevende en Achtste symfonie in première gingen. Die waren natuurlijk niet voor dat rare apparaat van Maelzel maar het tweede deel van de Achtste lijkt toch wel heel erg op een knipoog naar de metronoom:

Beethoven 8