Er is namelijk een duidelijke scheidslijn: de zomer van 1907 als zijn oudste dochter plotseling sterft.
Een harde confrontatie met de dood.
Daarvan had Mahler er al een aantal heftige voor zijn kiezen gehad.
Al vanaf zijn vroege jeugd in het gezin, vooral als zijn lievelingsbroer broer Ernst, veertien jaar oud, in 1875 na een lang ziekbed thuis overlijdt. Broer Otto, ook musicus, maakt in 1895 zelf een eind aan zijn leven.
Maar als vader je kind verliezen is nog een heel ander verhaal.
Een verhaal, waarin bovendien een huwelijk, wat toch al niet makkelijk was, onder grote spanning komt te staan.
Wat de breuk in het leven van Mahler nog drastischer maakt is, in diezelfde periode, de constatering van een hartfalen, waardoor bij hem het idee ontstaat dat hij niet lang meer te leven heeft.
Een overbekend verhaal.
En dat zo'n opeenstapeling van ellende, van het verdwijnen van alle zekerheden, tot een verandering van stijl leidt bij een componist die zijn eigen leven zo centraal in zijn muziek zet, moge duidelijk zijn.
De Negende eigenlijk al weer een soort voltooiing van die periode.
Twee fantastische hoogtepunten in de muziekgeschiedenis.
En dan komt er nog een symfonie.
Tijd om deze af te maken kreeg hij niet meer, maar we hebben. dankzij Deryck Cooke, een aardige indruk van wat het had kunnen worden.
En het rare is dan dat een belangrijk deel van wat de late stijl van Mahler had bepaald, het gevoel van afscheid, het diepe besef van het eigen levenseinde, het komen tot de kern, het kamermuzikale karakter verdwenen lijkt.
Is het een nieuwe levensenergie, een 'back to business'?
Mahler merkte dat zijn hartkwaal helemaal niet zo ernstig was, maakte plannen voor de toekomst. Dat het niet meer zo zeker was dat Alma van zijn toekomst deel zou blijven uitmaken, gooide weliswaar roet in het eten en zorgde voor menige wanhopige kreet in de schetsen van de Tiende.
Maar als ze werkelijk voor haar nieuwe vlam Walter Gropius gekozen had en Mahler niet opeens ernstig geworden was, hadden we nog een interessante artistieke ontwikkeling bij hem kunnen verwachten.
Waarom krijg ik soms toch zo'n hekel aan die vrouw?
Vrolijk, overmoedig?
In het tweede deel van de symfonie wilde hij misschien wel 'modern doen'. Al die rare maatwisselingen maken het lastig voor elk orkest, maar op dat gebied zal hij in Stravinsky, die in die tijd zijn Petroesjka schreef, toch zijn meerdere moeten erkennen. Wellicht was hij zelf nog wel gaan sleutelen aan die aspecten voordat de partituur als voltooid zou worden beschouwd.
Maar hij grijpt ook terug op zijn eerdere werken.
Het openings-Adagio sluit aan op het slot-Adagio van de Negende, maar dan lichter van toon, positiever. Tot de schreeuwende 'a'in de trompet (Alma!!) en het gruwelijke negen-toons-accoord.
Maar dat is slechts een moment.
Het duikt in het laatste deel weer op, maar lijkt Mahler toch niet zo te deren.
Met het vierde deel keert Das Lied von der Erde terug.
Das Trinklied vom Jammer der Erde wordt bijna geciteerd. Zelfde maatsoort, zelfde tempo (Allegro pesante!), bijna zelfde toonsoort. Schon winkt der Wein.....
En dan natuurlijk die grote doffe tromslag waar het deel mee eindigt.
En het volgende mee begint.
Een originele verbinding tussen twee delen.
De tuba voert de boventoon en citeert, volgens Yannick, de Beatles.
Yesterday: 'all my troubles seem so far (away)' zingt Paul McCartney op de tubanoten.
Ik moet meteen denken aan de Derde symfonie, de vioolsolo in 'O Mensch! Gib Acht!' op tekst van Nietzsche. Hetzelfde melodische motief.
Daar waren de problemen niet 'so far away'.
Een grote fluitsolo vormt een lyrisch hoogtepunt in deze finale en misschien wel in het hele oeuvre van Mahler.
Deze week met Yannick in Rotterdam.
Late Mahler?
Misschien niet helemaal, maar zeker wel de laatste Mahler.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten