Abschied

En toen was het Mahler-jaar alweer bijna ten einde.
Een dubbel jaar was het zelfs, want ook 2010 (150-ste geboortejaar) was voor Mahler.
Alsof hij dat nog nodig heeft.
Mahler wordt bij alle orkesten veel gespeeld, vaak voor volle zalen. En wat kun je anders doen dan zijn symfonieën uitvoeren? Een nieuwe versie van de Tiende misschien of de Eerste weer eens met een vijfde deel. In Leipzig hadden ze een festival met verschillende orkesten, zoals eerder ook in Amsterdam is gebeurd.

Bij ons in Rotterdam hebben we weinig extra's in de Mahler-jaren gedaan. Het moment dat we nu met Yannick Das Lied von der Erde spelen zal wel toeval zijn. Maar het past goed.
Het past goed omdat het een van zijn mooiste, meest intense stukken is. Eigenlijk de Negende symfonie, die hij op dat moment niet durfde schrijven, omdat hij geloofde dat dan zijn laatste zou zijn.

Het past ook goed omdat het hele stuk toewerkt naar het laatste deel, Abschied. Geen afscheid van Mahler, want die spelen we dit seizoen nog wel een paar keer. En al helemaal geen afscheid van Yannick, waar we nog veel van dit soort concerten mee hopen te spelen. Wel een beetje afscheid van 2011 alvast, hoewel er nog een week Bach volgt, maar echt afscheid van een van onze solo-altisten. Ron Ephrat verlaat met dit programma na vele jaren het orkest. Er zijn slechtere programma's denkbaar om vaarwel te zeggen.

Zo'n avond moet voor elke musicus een emotioneel moment zijn. Ron zal zijn altviool niet aan de wilgen hangen en nog her en der op de wereld aan kamermuziekfestivals deelnemen, maar je verlaat toch je collega's op het podium, dat vol bijzondere herinneringen is. Overigens zie je op zo'n avond dan weer vele oud-collega's, die er vaak nog goed uitzien,dus zo slecht zal het leven na het orkest ook niet zijn. Zolang je gezond bent.

En dat was Mahler niet. Vanaf het moment dat er een ernstige hartkwaal bij hem geconstateerd werd, componeerde hij met de wetenschap dat hij niet lang meer te leven had.
De Dood is, vanaf het begin in al zijn muziek prominent aanwezig. Hoeveel treurmarsen zijn er niet in zijn symfonieën te vinden, te beginnen met dat 'Vader Jacob in mineur'-thema in de Eerste? Maar juist dat is dan weer opvallend afwezig in Das Lied. Of het zou het tussenspel moeten zijn voor het laatste gedeelte van Der Abschied, voordat de ruiter van zijn paard af stijgt en zijn vriend een afscheidsdronk aanbiedt.
Daarna volgt een van de ontroerendste momenten uit het hele stuk: "Du, mein Freund, mir war auf dieser Welt das Glück nicht hold!". Ik moet dan aan Schubert en zijn Winterreise denken. Niet omdat de muziek daarop lijkt, maar wel het gevoel van eenzaamheid, de emotionele lading.

Leonard Bernstein noemt een andere associatie in de poëzie van John Keats, met name zijn Ode to a Nightingale: " Darkling I listen; and, for many a time 
    I have been half in love with easeful Death." 
Hij maakt een interessante vergelijking met de Negende, waarin Mahler ook afscheid neemt van het leven, maar meer als een berusting, een overgave aan de Dood. Das Lied, en zeker dit laatste deel voelt hij meer als een omarming van de Dood, waarbij de Dood synoniem is met de eeuwigheid. http://www.youtube.com/watch?v=E2EyPu9mxTg
Want zo eindigt het, zonder te eindigen. Ewig....Ewig....

Zoals Mahler het componeert kan niemand onberoerd laten, of het nu je laatste concert is of niet.
Maar zeker ook niet de manier waarop Christianne Stotijn de tekst overbrengt, op het podium doorleeft. En niet alleen als internationaal een van de beste zangeressen voor dit repertoire, maar ook zo samen met Yannick en de musici in het orkest, zoals fluitist Herman van Kogelenberg. Zij is zo'n solist waarvan je niet graag afscheid neemt. Gelukkig spelen we het vanavond nog een keer in Amsterdam. En hopelijk doen we de komende jaren nog veel andere muziek met haar.