Daphnis

Pas tijdens de middagrepetitie gisteren bevonden we ons weer op bekend terrein; toen begonnen we namelijk aan het laatste gedeelte van Daphnis et Chloé, dat Ravel als Tweede suite heeft uitgegeven.
Die spelen we regelmatig, hebben we zelfs al met Yannick opgenomen, en ook met Gergiev staat er een concertuitvoering op cd. Er is natuurlijk ook een Eerste suite, die we vast weleens gespeeld hebben, maar dat ben ik dan vergeten. En daarvoor zit nog een even lang gedeelte dat alleen gespeeld wordt als onderdeel van het complete ballet.

En dat doen we nu. Zonder dansers natuurlijk, maar met koor en Eoliphone. Een windmachine dus, zoals we die bijvoorbeeld ook wel in Don Quixote van Strauss gebruiken.
Nog curieuzer zijn de twee toetsinstrumenten die achter elkaar op het podium staan. Meestal is de celesta de kleine zus van de vleugel, maar nu staat er nog een kleiner apparaat voor. Het lijkt een traporgeltje maar is een soort klokkenspel. 'Jeu de timbres' staat er in de partituur.

Het koor kwam er vanochtend bij. Helemaal uit Wenen. Het lijkt bijna op een uitwisseling want we gaan het daar later dit seizoen ook met ze spelen. Na Rotterdam, Parijs, Toulouse en Ljubljana. Waarom dan geen Frans koor, zou je zeggen.
In de eerste plaats treedt dit koor regelmatig op met grote dirigenten en orkesten. Brahms was ooit hun chefdirigent. En over de uitspraak hoeven ze zich geen zorgen te maken want ze zingen geen tekst. Ravel heeft ze als klank wel effectief ingezet. Heel anders dan Debussy in zijn Nocturnes, hoewel daar ook woordloos gezongen wordt. Een hele passage zingen ze onbegeleid, de overgang naar het piratenkamp, totdat de hoorn ze ruw onderbreekt. Altijd knap, zeker voor amateurs, als ze dan na zoveel maten nog steeds op toon zijn.

Parijs is de plek waar het ballet precies honderd jaar geleden in premiere ging. Niet in het Théâtre des Champs Elysées, waar wij zondag zitten, maar in de Chatelet, op een van de spraakmakende avonden van de Ballets Russes van Diaghilev. Diezelfde avond danste Nijinsky een herhaling van zijn eigen choreografie op Debussy's Prélude à l'aprés midi d'une faune, wat nogal wat tumult veroorzaakte. Die sensatie was vooral door het sexueel getinte slot van zijn dans. Dat staat helaas niet op de filmbeelden die gereconstrueerd zijn. Een zeldzaam beeld van een legendarische danser!

Hij zou zich hebben laten inspireren door afbeeldingen op Griekse vasen, en had  een mechanische manier van bewegen ontwikkeld. Dat Griekse aspect zat natuurlijk ook in Daphnis. Een merkwaardig verhaal over een jongen en een meisje die elkaar en de liefde vinden, maar ook te maken krijgen met de god Pan en een piratenhoofdman. Nijinsky danste hierin ook de manlijke titelrol, maar de choreografie was van Fokine. Fokine had al veel voor de Ballets Russes gemaakt, maar de samenwerking met Ravel liep niet heel makkelijk. Hij sprak geen woord Frans en Ravel kende alleen wat Russische scheldwoorden.
De partituur die Ravel geschreven heeft is desondanks van een zeldzame schoonheid, vol unieke details, en waard om zo in de concertzaal te horen. En die kans wordt niet vaak geboden.

Ik denk dat Yannick een dirigent is die het idioom in zijn vingers heeft, zoals hij met onze eerste cd ook bewezen heeft. Maar als je op zoek wilt naar een nog authentieker geluid dan hebben we het geluk dat de dirigent van die avond, en van andere belangrijke premieres als de Sacre, nog jong was en lang genoeg geleefd heeft om veel prachtige opnames te maken. Pierre Monteux, een kleine man met een grote snor en een lange dirigeerstok, nam de partituur op in een Londense studio in 1959 met het LSO. Een schitterende opname die ik op lp heb, maar zeker ook op cd zal staan. Vier jaar eerder opende hij met dit stuk het Holland Festival met het Concertgebouworkest. Ook deze live-opname is makkelijk te vinden, zelfs op youtube: http://www.youtube.com/watch?v=QWXo0M8cvdM&feature=g-hist&context=G21bfb53AHTxcX8AASAA

  
Het zou interessant kunnen zijn die uitvoeringen naast elkaar te beluisteren.
Monteux heeft lange tijd tot de dirigententop behoord, zonder misschien de roem van een Toscanini of Bruno Walter, en zeker niet alleen voor het Franse repertoire. En als je nagaat wat hij in de beginjaren van de vorige eeuw allemaal heeft mee kunnen maken in Parijs aan schandalen en meningsverschillen tussen grote kunstenaars. Om van te smullen.