Identiteit

Hoe vaak lezen we niet over de heilzame werking van muziek op de hersens van onze kinderen en van onszelf. Actieve muziekbeoefening zorgt voor betere prestaties op school, in alle vakken, maar ook luisteren naar Mozart of Bach heeft al een positief effect.
Waarom ontbreekt muziek en de kunst in het algemeen dan zo nadrukkelijk in het huidige onderwijs, kun je je dan met recht afvragen.
Ook in de medische wereld wordt regelmatig geëxperimenteerd met de uitwerking van muzikale klanken. Maar wat ik afgelopen zaterdag in de NRC las, was nieuw voor mij: museumbezoek als verplicht onderdeel van de medische opleiding. Harald Merkelbach schreef erover in zijn column.
Het is nog niet zo ver, maar met kijken naar kunst zouden de artsen in spe hun observatievaardigheden kunnen trainen.

Kunst genieten met als effect dat je daarna anders tegen de wereld om je heen aankijkt, of op een andere manier gevoelens ervaart of herkent. Want dat laatste, daar gaat het bij ons, bij de concertbezoeker, waarschijnlijk eerder over.
Zo hadden we afgelopen week de eerste aflevering van Core Classics, de serie die bedoeld is om onze muziek aan nieuw publiek te presenteren. Het afwijkende zit hem dan in de uitgebreide inleiding, met muziek en gesproken tekst.
Maar op welke manier breng je de muziek dichter bij de luisteraar, geef je ze een sleutel, een handvat voor het beluisteren of misschien zelfs begrijpen van, in dit geval, de Negende symfonie van Dvorak, Uit de Nieuwe Wereld?

Je kunt vertellen wie de componist was, in welke tijd hij leefde, waarom en onder welke omstandigheden hij het stuk geschreven heeft, welke vorm hij aan het stuk gegeven heeft.
Zo gebeurt het meestal.
Met het gevaar dat je de ongeoefende, onvoorbereide bezoeker met een hoop onbegrijpelijke informatie opzadelt en de ervaren liefhebber verveelt met bekende feiten.
Bovendien is het maar de vraag of je op die manier tot de kern van de zaak komt.
Onze keus lag meer bij het stellen van vragen dan het geven van antwoorden. Het mooie van muziek is dat het zelden eenduidige antwoorden biedt. Dat het verwachtingen schept die in veel gevallen ook de nieuweling niet zullen ontgaan. Zoals het hoornsignaal na de openingsmaten, dat klinkt als een waarschuwing. Of de accoorden in het koper waarmee het langzame deel begint, waarmee dus de beroemde solo voor engelse hoorn wordt ingeleid: het doek gaat open, of: het sprookje begint. Er was eens. Dvorak was een verhalenverteller en mensen luisteren graag naar verhalen. Verhalen over indianen of over wat je er zelf in hoort.

Nationale identiteit was een thema. Daarvoor was Dvorak naar New York gehaald, om een muziekstijl te helpen ontwikkelen waarmee  de Verenigde Staten zich konden presenteren naar de buitenwereld.
Het is ook een heel actueel thema, in politiek Den Haag, en in de positie van de Verenigde Staten tegenover het buitenland. Welk Amerika wordt door de huidige president vertegenwoordigd?
Dvorak had het zoeken naar een identiteit in zijn Boheemse vaderland meegemaakt, waar Duits lang de voertaal was onder de overheersing van het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije, en muziek een enorme belangrijke rol speelde in de onafhankelijkheidsstrijd.
Die rol werd weer actueel bij een concert in Londen in 1968, vlak na de Russische inval in Praag. Op een onlangs opgedoken filmopname is te zien hoe het geprogrammeerde Celloconcert van Dvorak, in de intense vertolking van Jaqueline du Pre, inclusief een gebroken snaar, en haar man Daniel Barenboim, ineens een enorme politieke lading kreeg:

Ook dit concert componeerde Dvorak in Amerika, maar hierin heeft nog niemand naar indiaanse of afro-amerikaanse invloeden gezocht.
Misschien hadden we het ook wel over toonsoorten kunnen hebben. Het is een technische term maar je kunt het best in gevoelens vertalen. Waarom schreef Dvorak zijn laatste symfonie in e mineur? Zegt die keuze iets over de strekking van het werk? Het is niet een hele gebruikelijke toonsoort voor een symfonie. Heeft het iets te maken met zijn grote vriend en promotor, die acht jaar daarvoor zijn laatste symfonie in dezelfde toonsoort schreef?
Die, de Vierde van Brahms,  spelen we deze week met Lahav Shani.
Vandaag klonken er al twee delen op de openbare repetitie. Meestal wordt dat een soort lunchconcert, maar nu kon het talrijke publiek ook echt genieten van de manier waarop onze toekomstige chef zijn ideale uitvoering probeert te bereiken. Een kijkje in de keuken. Ik ben zeer onder indruk hoe genuanceerd, effectief en inspirerend hij dat voor elkaar krijgt.
Dat worden zeker bijzondere concerten, met zelfs nog een vleugje Dvorak in de ouverture!