Portret van Pauline Strauss

Sir Mark Elder is weer terug bij ons orkest en dat is altijd heel plezierig.
Hard werken met een fikse dosis droge Engelse humor.
Hij praat soms misschien wat veel, maar weet wel waar hij het over heeft.
Deze week brengt hij bij Ein Heldenleben uiteraard mevrouw Strauss ter sprake.
Ik had het er de vorige keer in verband met Mahler al over. Een componist die zijn echtgenote muzikaal uittekent in een grote vioolsolo.
Dat moet een bijzonder heftig vrouwspersoon geweest zijn. Elder beschrijft haar in de woorden van Alma Mahler, als diva, die vond dat haar man maar tien passen achter haar moest blijven lopen.
Ik waag te betwijfelen hoe betrouwbaar Alma in het algemeen is, maar nog extra in het geval van Pauline Strauss, die ze niet kon luchten of zien. Misschien was er ook sprake van jaloezie, want Pauline kon wel haar kunst voortzetten als sopraan, onder meer met talloze liederen en een enkele operarol die Strauss voor haar schreef, terwijl Alma door Gustav werd beperkt in haar artistieke mogelijkheden.
Ja, tot het eind van zijn leven, toen zij allang niet meer zong, componeerde Strauss de mooiste muziek voor de sopraanstem. En het huwelijk heeft, ondanks alles, tot zijn dood op zeer hoge leeftijd standgehouden. Is de muziek van de Vier letzte Lieder daar niet het mooiste bewijs voor?

Elder heeft zijn verhaal uit de biografie die Alma over haar man schreef. Na een succesvolle opera-uitvoering weigerde Pauline met haar man mee naar het diner te gaan, woedend omdat ze vond dat hij een waardeloze prestatie had geleverd. Als hij vraagt haar dan tenminste naar hun hotel te mogen brengen, mag dat alleen als hij ver achter haar blijft. Later verontschuldigt Struass zich met de woorden: Mijn vrouw is vaak erg onbehouwen, maar weet u, dat heb ik nodig. Aldus Alma.
Het kan waargebeurd zijn, maar in andere anecdotes komt vooral het beeld naar voren van een diva, een actrice die graag speelt met de aandacht van mensen. En van haar man. En die je niet altijd al te serieus moet nemen.

Temperamentvol zal ze zeker geweest zijn en zo heeft Strauss haar ook verklankt in Heldenleben.
Aan Romain Rolland heeft hij toegegeven dat het een portret van Pauline was: C'est ma femme que j'ai voulu faire. Elle est très complexe, très femme, un peu perverse, un peu coquette, jamais semblable à elle-même, differente à chaque minute minute de ce qu'elle était - à la minute précédente.
Het is een beruchte concertmeesterssolo, waarin bij iedere maat ook weer iets anders staat: heuchlerisch schmachtend, leichtfertig, etwas sentimental, übermütig  enzovoort. Igor speelt het weer prachtig.
Op youtube staat een filmpje uit de jaren 60 waarbij Willy Boskovsky, de concertmeester van de Wiener Philharmoniker die later de nieuwjaarsconcerten leidde, de speelt. Dat komt dus dicht bij de componist vandaan:

Is dit portret van zijn vrouw al uniek voor een componist, van beeldend kunstenaars zijn we dat meer gewend, zij krijgt nog twee keer een grote rol. In de Sinfonia Domestica  wordt het huiselijke leven, met vrouw en zoonlief uitgetekend. Maar eigenlijk is dat meer een situatieschets dan een verhaal.
Dat verhaal laat hij in de opera Intermezzo op het toneel zien.
Meteen in de openingsscene, waarin hij als dirigent op reis moet en zij helpt met inpakken, wordt zij niet al te gunstig neergezet. Halverwege de opera zal ze om een scheiding vragen, vanwege een vermeende buitenechtelijke affaire, maar eindigt het natuurlijk toch weer goed.
Net als in Ein Heldenleben dus, gelukkig thuis met zijn vrouw, verliefd en zonder inmenging van de buitenwereld.
Ook van Intermezzo is een interessante registratie uit de 60-er jaren te zien. Keilberth was een gerespecteerde Strauss-dirigent, maar regisseur Rudolf Hartmann had een aantal opera's van Strauss in premiere gebracht. Van Jean-Pierre Ponnelle, die voor de decors en kostuums tekende, zouden we later nog veel horen: