Platenkast 3. Beethoven 5

De tijd dat ik lp’s kocht om repertoire te leren kennen ligt inmiddels natuurlijk ver achter me. Dat kun je je nu helemaal niet meer voorstellen. Maar ooit was zelfs de Vijfde van Beethoven voor mij terra incognita en zou Karajan mijn gids worden. Ik heb weinig herinneringen aan die eerste keren dat ik luisterde maar zie de lp-hoes nog zo voor me. Het was een aanschaf via een boekenclub. Eens in de zoveel tijd moest je een boek uit de selectie kopen en als alternatief, voor als je niet kon kiezen, boden ze ook een beperkt aantal grammofoonplaten aan. Zo kwam deze opname, samen met de Zesde, in mijn bezit. Maar nu ik hem weer tevoorschijn haal, blijkt de hoes er toch anders uit te zien dan ik dacht.

De zwart-wit foto uit mijn geheugen siert niet de Vijfde maar de Pastorale. Een foto van onderaf genomen, de dirigent als heerser. De hoes van de Vijfde is anders, informeler en in kleur. Karajan meer luisterend dan bepalend wat er moet gebeuren. Vrijetijdskleding, met het boordje van een overhemd dat maar aan één kant boven zijn trui uitsteekt. Microfoonstandaards zijn zichtbaar dus de foto zal tijdens een opnamesessie gemaakt zijn. Maar het kan ook zijn dat de dirigent hiervoor geposeerd heeft aan de belichting te zien. Over de naam van de fotograaf geen twijfel: Siegfried Lauterwasser. Zelden zal een samenwerking tussen dirigent en fotograaf zo intensief zijn geweest als tussen hen. Ik weet niet precies welke rol Lauterwasser gespeeld heeft in het beeld en daarmee voor een deel ook het succes van de dirigent, maar zijn naam lijkt onlosmakelijk verbonden aan Karajans beeldmateriaal. Dit interview biedt daar nog een interessante blik op: https://www.youtube.com/watch?v=Ymj4H_vUl1M 

Gevoelsmatig zou ik de informelere foto eerder met de 6^e dan met de 5^e geassocieerd hebben, maar misschien zijn het twee verschillende edities, heruitgaven die in de uitverkoop moesten omdat er weer een nieuwe versie gemaakt zou worden. Zo heb ik ook nog een Negende, opgenomen in dezelfde periode, die er weer heel anders uitziet. Van alle keren dat Karajan alle Beethovens heeft opgenomen heeft deze eerste Berlijnse reeks de beste naam, zoals ook bevestigd wordt in dat filmpje. 

Ik herinner me niet goed wat me destijds zo heeft aangesproken. Er zit energie in, een vol orkest in een ruime akoestiek (de Jesus Christus Kirche), minder perfect dan ik gedacht had, maar zeer overtuigend. Wel wat weinig muziek voor een langspeelplaat.

Ik merk dat ik er nu weinig connectie meer mee heb. Waarschijnlijk heeft de ontwikkeling van de interpretatie in de loop der tientallen jaren met mensen als Harnoncourt en Brüggen het voor mij lastiger gemaakt om hier nog in mee te gaan. Het vibrato, vooral in de violen, vind ik vaak echt storend, terwijl het ook niet de magie heeft van sommige echte oude opnames. Toch zitten er zeker prachtige dingen in. De opbouw en het tempo van het tweede deel bevallen mij zeer. En de manier waarop hij tegen het eind van de finale tempo terugneemt vind ik heel overtuigend. Er zullen zeker nog steeds genoeg liefhebbers voor zijn, maar ik zoek de kwaliteiten van Karajan liever in ander repertoire. Daarover vast later meer.