Eeuwigheid zonder hoop?

Een dirigent moet zijn visie op een stuk in de eerste plaats aan het orkest overbrengen en via het orkest in het klinkend resultaat aan het publiek.
Toch kan het ook wel interessant zijn om te horen wat ze nog over de muziek te melden hebben.
Niet allemaal kunnen ze dat goed verwoorden maar voor Yannick is dat geen probleem.
Op de website van het Gergiev Festival spreekt hij over de Achtste van Bruckner.
En wat bedoelt hij dan als hij het over de finale heeft, waar sprake is van eeuwigheid maar niet noodzakelijkerwijs van hoop? Een samenvatting van alles wat hij gecomponeerd heeft, een afsluiting, maar dan met gemengde gevoelens?

De Achtste is een van die stukken die begint in c mineur en eindigt in C majeur. Net als de Vijfde van Beethoven, maar die maakt de overgang naar majeur al bij de overgang naar het laatste deel en niet pas op het eind.
'Per aspera ad astra' heet dat dan. Door de moeilijkheden naar de sterren. Luctor et emergo zeggen we in Zeeland.
Maar blijkbaar is er bij Bruckner weinig reden tot blijdschap, geen overwinningsroes, althans volgens Yannick, als ik hem goed begrijp.

Er zit altijd veel Beethoven in Bruckner, ook in deze Achtste. Hij begint in de toonsoort van de Vijfde met het ritme van de Negende. Maar een Ode an die Freude wordt het niet. Wel krijgen we een prachtig Adagio, misschien wel zijn allermooiste, met veel Wagner-klanken en ritmes, vooral Tristan, voordat de Finale losbarst.

Het doet mij denken aan aanstormende legers te paard, zoals in Russische films uit de dertiger jaren. En dat blijkt niet ver naast de waarheid te zitten, zoals Bruckner die verwoord heeft. Hij had het stuk geschreven voor zijn keizer, Franz Joseph, 'Eure Kaiserliche und Königliche/Apostolische Majestät'. Een ontmoeting van de keizer met de Russische tsaar in Olmütz. Voor de strijkers componeerde hij een Kozakkenrit, in het koper klinkt militaire muziek en voor de trompetten had hij een fanfare in petto, voor het moment dat de vorsten elkaar treffen. Aan het eind komt nog een dodenmars en een 'verheerlijking'.
Het is zeldzame informatie die de componist in een brief aan dirigent Weingartner stuurt.
Maar het verandert niets aan de partituur.
Ik kan me ook nauwelijks voorstellen dat Bruckner zich bij het componeren van zo'n gigantische compositie heeft laten leiden door een dergelijk voorval, hoe 'apostolisch' hij zijn keizer ook vindt.

De waarheid staat in de noten en die zal moeten blijken tijdens een concert.
Wat voor elk stuk geldt, maar zeker voor een symfonie van Bruckner, is dat de spanningsboog moet kloppen.
Die begint al voor de eerste noot, voor de fluisterende klank van de violen in tremolo en twee hoorns.
Het vraagt om een heel specifiek vermogen aan een dirigent om een Bruckner-symfonie in gang te zetten, te laten beginnen. Als het ware meer een loslaten dan een activiteit.
De kwaliteit van dat begin, en van alles wat daaruit volgt, komt tot ontlading in de coda van de finale.
Als dat goed gaat is het een ongelooflijk moment, een emotioneel hoogtepunt. En wat heeft Bruckner dat geniaal geschreven! Een koraal in de strijkers eindigt met een paar fluitnoten en lost op met losse paukenslagen, voordat de coda inzet, Ruhig, pianissimo, mineur.
En bij de dirigenten en concerten waar het niet lukt, waar de opbouw niet klopt, de spanningsboog niet volgehouden is, is dat het dieptepunt, de grote teleurstelling. Ook dan kunnen er nog vele prachtige passages gepasseerd zijn. Ter illustratie een stukje youtube, waar de coda rond de elfde minuut begint, hoewel het bij zo'n kort fragment niet goed kan werken.

Celibidache is zo'n dirigent die met Bruckner naam heeft gemaakt.Curieus is dat de concertmeester op dat moment tijdelijk afhaakt. Snaar gesprongen?

Net zomin als een video de beleving kan overbrengen blijft dat op cd en radio ook beperkt. De echte beleving van de ontwikkeling van zo'n symfonie vindt plaats in de concertzaal. En dan kun je misschien de vraag beantwoorden of Bruckner een hoopvolle toekomst gezien heeft.
Ik weet het nog niet.