Dubbele streep

Het eind van het seizoen geeft altijd een gevoel van ontspanning.
Weer een jaar hard gewerkt, met hoogtepunten en minder goede momenten.
De zon schijnt steeds vaker.
Buiten eten.
Dat soort zaken.

Maar dit jaar betekende voor een groot aantal collega's het einde van het seizoen tevens het einde van een baan, de afsluiting van een samenwerking met musici waar je soms al eindeloos mee hebt gespeeld, of de opheffing van een orkest.
In het zuiden bestaan het Limburgs Symfonie Orkest en Het Brabants Orkest niet meer: philharmonie zuidnederland heten ze voortaan, en Zeeland hoort vanaf nu ook tot hun speelgebied. Beide orkesten speelden hun laatste concert overigens in Amsterdam, in het Concertgebouw.

Dat gold in zekere zin ook voor onze Haagse collega's van het Residentieorkest.

Zij kunnen nog wel doorgaan onder hun eigen naam, maar met een beduidend kleinere formatie. Van een aantal musici moest afscheid worden genomen en ook dit orkest moet gaan zoeken naar een nieuwe identiteit. Een nieuwe zakelijke en een nieuwe artistieke leider zijn inmiddels gevonden. Het wachten is nog op een chefdirigent, maar dat zal ook samenhangen met de toekomst van de Anton Philipszaal. Wordt de huidige zaal opgeknapt of is er geld en steun voor een groot nieuw cultuurpaleis? Gisteren viel weer een beslissing in de Gemeenteraad, maar onduidelijkheid blijft. In beide gevallen zal overigens een tijdelijk onderkomen moeten worden gezocht. Een extra hobbel in deze moeilijke tijden, maar helaas geen ongebruikelijke situatie in de lange geschiedenis van het orkest.
Ik hoop dat er iets moois uit kan groeien.
Dat hebben zij en het publiek wel verdiend.

Dramatischer was het laatste concert van de Radio Kamer Filharmonie, ook in het Concertgebouw.
Zij waren al voortgekomen uit een bezuiniging en herstructurering bij de omroep. Toen waren het vooral ouderen die het veld moesten ruimen. Nu zijn het enkelen die zich bij het Radio Filharmonisch Orkest mogen aansluiten. Het kamerorkest is niet meer.
In een mooie documentaire van Lucas van Eck, zoon van twee cellisten, kwamen enkele musici aan het woord die duidelijk maakten wat het voor hen persoonlijk betekent nu de bezuinigingen van het vorige kabinet worden gerealiseerd. Een fagottist volgt een nieuwe roeping als meditatieleraar, een violist weet zich bij andere orkesten in de kijker te spelen.
Het was vooral het verhaal van violiste Josje ter Haar dat me trof.
Wij hebben in dezelfde tijd in Den Haag gestudeerd en je komt elkaar later ook nog wel regelmatig op het podium tegen. Voor haar is het einde verhaal. (Althans op het moment van de opnames. Als ik het goed heb begrepen heeft ook zij op het allerlaatste moment nog een deeltijdbaan in het Radio Filharmonisch aangeboden gekregen)

Ze citeert een recensie van een concert met het conservatoriumorkest, haar eindexamen. Een lovende recensie. Zij speelde de solopartij van het Vioolconcert van Alban Berg en Lucas Vis dirigeerde.
Ik zat in het orkest, en tientallen met mij. Hoe velen van hen zou het gelukt zijn een baan in de muziekwereld te vinden en te behouden? Kwaliteit alleen biedt niet voldoende garantie, je moet ook een dosis geluk hebben.

Heel toevallig las ik afgelopen maand ook nieuws over mijn lessenaargenoot van toen. Ik kon hem feliciteren met een nieuw gecreëerde leerstoel aan de Hochschule für Musik und darstellende Kunst in Frankfurt: "Interpretatorische Praxis und Vermittlung neuer Musik". Een titel die ze alleen in Duitsland kunnen verzinnen, maar zeker geen overbodige taak. Lucas Fels reist al jaren als cellist van het Arditti Quartet de wereld rond, met de ene wereldpremiere na de andere, dus aan kwaliteit en ervaring geen gebrek. 'Deutschland ist für neue Musik das Paradis', zegt hij. Dat zou kunnen. Ik realiseer me dan wel weer hoe anders, beter, in Duitsland met de aandacht en waardering voor klassieke muziek en musici in het algemeen wordt omgegaan. Die achterstand wordt bij ons helaas alleen maar groter.

Andere getroffen ensembles als Holland Symfonia en de Nationale Reisopera hadden hun afgeslankte vorm al een half jaar geleden aan moeten nemen. De tijd zal uitwijzen of goede keuzes gemaakt zijn, of het voor sommigen niet te moeilijk gemaakt is om te overleven en of het publiek her en der gelooft in het succes.
Dat publiek hebben we nodig en zonder visie voor de lange termijn zal de toekomst er voor velen van ons somber uitzien.
Jaap van Zweden refereerde in de documentaire al aan de vorige herstructurering die onder zijn leiding nog maar kort geleden bij de omroep heeft plaats gevonden. Daar kun je de orkestwereld  niet binnen enkele jaren weer mee confronteren.

Innovatie is daarvoor onontbeerlijk.
De tijden veranderen. De manier waarop mensen met elkaar communiceren ontwikkelt zich razendsnel.
Het aanbod van informatie, en ook muziek, is gigantisch en makkelijk bereikbaar.
Daar moeten wij als orkestenwereld iets mee.
En als ik Yo Yo Ma mag geloven zijn het zeker de musici die getraind zijn om de problemen van de wereld in het algemeen, misschien ook de muziekwereld in het bijzonder, te lijf te gaan: tot samenwerking bereid, flexibel, fantasierijk en innovatief. Hopelijk kunnen de collega's die nu zonder baan zitten daarvan profiteren.

Ik heb zelf in deze laatste weken mijn eigen bescheiden steentjes aan innovatieve programma's proberen bij te dragen.

Een vormgever die betrokken is bij een vervolg van Blown Away, zoals we afgelopen seizoen met het RPhO in de Feniksloodsen hebben uitgevoerd, wilde meer weten over de achtergronden van de muziek die we spelen.
Als het lukt om ook in de uiterlijke presentatie iets te communiceren over de inhoud van wat we brengen aan publiek dat doorgaans niet onze concerten bezoekt, hebben we een belangrijke stap gezet.
Ik heb mijn best gedaan en ben heel benieuwd wat het resultaat in november gaat worden.

Ook met de voorbereiding van de serie Lof&Lust in de Laurens zijn we, Domestica Rotterdam, flink opgeschoten.
De muziek die we daar spelen mag dan niet erg nieuw zijn, hoewel er voor deze gelegenheid weer een paar spannende arrangementen worden gemaakt, de vorm die we kiezen en steeds verder ontwikkelen is nog bepaald uniek en met goede kansen voor de langere termijn om publiek op een onverwachte manier met bekende en onbekende muziek te confronteren.

Zo blijven we zoeken naar plaatsen die de klassieke muziek in het leven van liefst velen kan gaan innemen.

Prettige vakantie!