Gatti

Vakantie is een tijd om uit te rusten, om op te laden, de cello even weg te leggen, een paar goede boeken lezen, leuke dingen met de familie doen.
Het is ook heerlijk om dan een paar weken het wereldnieuws buiten beeld te houden. Het doorbreken van de regelmaat van de dagelijkse krant werkt verfrissend en relativerend. Bovendien ligt er dan bij thuiskomst een uitnodigende stapel die in willekeurige volgorde kan worden doorgespit.
Met de enorme toegankelijkheid van internet wordt dat wel steeds moeilijker.
En er was dit jaar zulk schokkend nieuws, dat me bijna niet kon ontgaan: een dramatisch verloop van gebeurtenissen, met een nog onzekere afloop, rond een topdirigent en een van onze belangrijkste orkesten.
Ik heb nog niemand van de betrokkenen gesproken dus ben alleen gevoed met wat in de media naar buiten is gekomen. Maar dat maakt het alleen maar makkelijker om erover te schrijven. Zonder een oordeel te willen vellen over of het KCO wijs gehandeld heeft in de affaire Gatti raakt het onze professie en de orkestenwereld zo grondig dat het uitnodigt tot een reactie.

Ik heb enig idee in welke ellende een orkest wordt gestort als op zo'n korte termijn zoveel afspraken moeten worden ontbonden. Ik twijfel er dan ook niet aan dat het een onvermijdelijke beslissing moet zijn geweest, dat er niet echt een alternatief was. Misschien komen er de komende weken nog details over naar buiten, iedereen is nieuwsgierig, maar dat zal vooral van belang zijn voor een eventuele rechtszaak die Gatti zal aanspannen.
Voor het orkest betekent dat allereerst dat ze vervangers voor de concerten moeten zoeken, en daarbij ook rekening moeten houden met partners als de zalen in het buitenland waar ze gaan spelen.
Voor de eerste weken lijkt dat goed gelukt..
Haitink kan zijn gemiste Amsterdamse uitvoering van Mahler 9 inhalen en hij heeft ook een nauwe band met Luzern en het festival daar. Bovendien krijgt zijn succesvolle vervanger en assistent een nieuwe kans. Honeck is een mooie keus voor Bruckner met zijn Weense achtergrond en met Hengelbrock halen ze een man terug in huis, die zich bewezen heeft als origineel en goed geïnformeerd over historische uitvoeringspraktijken.
Er zullen vast ook mensen in de zaal zitten, en wellicht op het podium, die deze wisselingen misschien wel een verbetering vinden.

Maar er is meer. De man waar ze de lijnen voor de toekomst mee hebben uitgezet verdwijnt ineens uit beeld. In zekere zin blijft een orkest dan verweesd achter, zelfs als de beslissing zelf genomen is. Er zal zeker al over verlenging van zijn contract gedacht en gesproken zijn. Ergens las ik zelfs dat er al een overeenkomst getekend zou zijn, maar dat lijkt me onwaarschijnlijk. Ik kan me wel voorstellen dat als er al besprekingen geweest zijn en het management van Gatti informatie over het artikel in de Washington Post, waar het allemaal mee begon, heeft achtergehouden, dat zou hebben kunnen bijdragen aan een vertrouwensbreuk. Maar dat is speculatie.
De relatie tussen een chef-dirigent en zijn of haar orkest is een gevoelige.

Waar de muziekwereld nu op wacht is de reactie van de andere orkesten waar Gatti de komende tijd gaat dirigeren. Op het moment dat ik het nieuws hoorde op mijn Toscaanse vakantieadres, gaf Gatti op een steenworp afstand zijn jaarlijkse dirigeercursus in Siena. Ik heb nergens iets gelezen over een afzegging daar, maar het moet toch een vreemde sfeer hebben opgeleverd.
De eerstkomende concerten die op zijn eigen website vermeld staan zijn dit najaar in het Verre Oosten. Later nog een operaproductie in Rome en een week bij de Bayerische Rundfunk. Voorlopig hebben ze elders nog wel tijd om ontwikkelingen af te wachten.
Ze zullen zich vast niet laten leiden door de beslissing in Amsterdam, maar onderlinge contacten zullen er zeker zijn.

Voor Gatti zelf, en zijn directe omgeving, is het hoe dan ook een groot drama.
Grote leegtes in zijn agenda en op zijn minst grote aarzeling bij orkesten om hem te contracteren.
Hij is niet de eerste topdirigent die op de zwarte 'metoo'-lijst is terechtgekomen. Maar, in tegenstelling tot James Levine en Charles Dutoit, zat zijn carriere nog in de lift, zouden zijn mooiste jaren nog moeten komen. En wat blijft daar nu van over?
In die zin kent deze affaire alleen maar verliezers.
En in hoeverre is hij een uitzondering?
Ik sluit niet uit dat er meer dirigenten van naam rondlopen die hier nerveus van geworden zijn.

Het Concertgebouworkest heeft een belangrijke beslissing voor de toekomst genomen.
Daar zullen de komende weken en maanden nog vele andere beslissingen en keuzes op volgen.
Ik benijd het management niet, en wens ze veel sterkte.
Ondanks, of ook door, de beperkingen kan het nog tot verrassende vervangingen leiden die ik met belangstelling zal volgen. Niet in het minst ook de zoektocht naar een nieuwe chefdirigent.
De kwaliteit die een orkest als het KCO verdient is dun gezaaid.