Dialoog

Het was alweer een tijdje geleden dat ik naar een tentoonstelling geweest was maar Velázquez in het Rijks wilde ik niet missen. Een van de grote schilders uit de 17e eeuw die ik eigenlijk nog te weinig ben tegengekomen.
In Nederland hangt niets, voor zover ik weet, en mijn laatste bezoek aan Madrid was in de vorige eeuw. Dan is het een luxe dat een Nederlands museum het voor elkaar krijgt om een paar prachtige schilderijen enkele maanden te kunnen tonen.
Want, net als bij muziek, je moet zulke schilderijen van dichtbij kunnen zien, vanuit verschillende hoeken en afstanden, er zelf bij aanwezig zijn om ze tot je te laten doordringen.

En dat hadden ze mooi gedaan in Amsterdam, waar niet alleen twee grote meesters naast elkaar hingen maar ook twee werelden met elkaar werden vergeleken.
Niet als een wedstrijd.
Meer als een dialoog.
Een dialoog die tot verdieping leidt.
Zo hangen twee rijke echtparen naast elkaar aan één wand, ten voeten uit geschilderd.
Vier grote schilderijen.
De vrouwen aan de buitenkant, de mannen in het midden.
De man staat eigenlijk altijd rechts, voor de kijkers links, als dominante factor boven de vrouw.
Niet bij dit echtpaar aan het Spaanse hof. Zij was blijkbaar belangrijker als gouvernante of vanwege afkomst. En dat was een serieuze wereld daar aan het hof in Madrid.
Veel losser ging het eraan toe bij de gegoede burgerij in Amsterdam, die meer hun rijkdom wilde tonen dan hun positie en afkomst, zoals Marten en Oopjen.
Bij ons zat het geld bij de burgers, in Spanje was het de kerk en de adel.
Een hele katholieke wereld vol regels en protocollen.
De koning lachte nooit
Maar wat doen al die hofnarren, die dwergen, waarvan Velàzquez er een aantal schilderde, daar dan?
Dat had ik nooit zo gezien, maar hij portretteerde ze als mensen die hij serieus nam, gaf ze een waardigheid die misschien niet voor iedereen vanzelfsprekend was.
En dat is meteen een grote overeenkomst tussen beide meesterschilders. Je ziet echte mensen, mensen met gevoelens en met een verhaal.

Dat is natuurlijk bij Rembrandt een grote kracht van zijn groepsportretten zoals de Nachtwacht, die elders in het museum intensief onder handen genomen wordt. Dat is best spectaculair en voor iedereen via het internet te volgen.
Op de tentoonstelling hangt De Staalmeesters die wat intiemer van karakter is, die de kijker er meer persoonlijk in betrekt, alsof je met de heren in gesprek kunt gaan. Maar het is de interactie, zoals ze die met elkaar hebben, die nog meer inhoud krijgt in de vergelijking met een mythologische voorstelling van Velàzques. Bij hem geen keurige heren, zelfs geen goden, behalve Apollo misschien, maar halfnaakte arbeiders in een smederij. De baas, Vulcanus, krijgt te horen dat zijn vrouw vreemd is gegaan. Allemaal reageren ze anders op de mededeling, de een wil het niet horen, de ander kan het niet geloven, en hoe schijnheilig staat de boodschapper daartussen.
Grappig detail is dan het breekbare vaasje op de schoorsteenmantel. Hollands aardewerk?
Ook hier mensen en emoties die je nu zo op straat of in een televisieserie kan tegenkomen.

En ondertussen hebben we een Spaans-Nederlandse ontmoeting in de Doelen met dirigent Jordi Savall. Hij heeft de uitstraling van een edelman en de wijsheid van een filosoof.
En hij is musicus in hart en nieren en gaat er een aanstekelijk feestje van maken.