donderdag 14 april 2022

Russische dirigenten

Onder de Russische musici die een keuze hebben moeten maken voor of tegen de regering van hun vaderland neemt Tugan Sokhiev een bijzondere en opvallende positie in. Hij wilde niet kiezen en gaf daarom niet alleen zijn positie als leider van het Bolsjoi Theater in Moskou op maar beëindigde ook de samenwerking met zijn orkest in Toulouse.  Hij was daar officieel geen chef meer, als ik het goed begrijp, maar zou daar nog veel concerten dirigeren. Een uniek statement dus. Ik ken althans geen andere voorbeelden. Zijn musici in Toulouse reageerden daarop met een eigen statement, onder het publiek uitgedeeld bij een concert dat hij gedirigeerd zou hebben. Daarin betreuren ze het beëindigen van de samenwerking en hopen op een spoedige verandering van de omstandigheden zodat een voortzetting van hun relatie weer mogelijk is. Sokhiev dirigeert nog verschillende andere orkesten en de openingen in zijn agenda zullen vast ook snel opgevuld worden. De Münchner Philharmoniker, waar Gergiev ontslagen is, had zich al gemeld.

Ook in Rotterdam hebben we Gergiev moeten laten gaan. Het leverde minder afgezegde concerten op dan in München maar pijn doet het zeker. Een verzoek om terug te keren, zoals in Toulouse, zit er voorlopig zeker niet in. We zullen het met de herinneringen moeten doen. Er zijn tenslotte veel mooie dingen die we met elkaar hebben meegemaakt op het podium. En hij heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de klank en de flexibiliteit van ons orkest. Maar als er dan zulke ingrijpende dingen gebeuren zoals de militaire agressie in de Oekraïne blijken we helaas in totaal verschillende werelden te leven. Hoe die wereld er nu voor Gergiev uitziet is voor mij moeilijk voor te stellen, maar de afstand die tussen hem en ons ontstaan is is op het podium niet te overbruggen. We hadden ons in een idealere wereld nog kunnen voorstellen dat hij met zijn contacten in de hoogste politieke kringen in oost en west aan een vreedzame oplossing had kunnen bijdragen maar het is overduidelijk aan welke kant hij nu staat. En misschien kan hij ook niet anders. Intussen heeft Poetin hem ook nog de leiding van het operagezelschap van Sokhiev in Moskou aangeboden.

De situatie met Gergiev is eigenlijk wel duidelijk, maar daaromheen lijkt het nog niet zo makkelijk om te bepalen welke effecten zo'n oorlog op het culturele leven zou moeten hebben. In de eerste weken is hier en daar Russisch repertoire, ook van voor de Sovjet-tijd, zelfs Tsjaikovski, van het programma gehaald of concerten zelfs afgezegd. Aan de andere kant werd bij het KCO de propagandistische Twaalfde symfonie van Sjostakovitsj juist wel weer uitgevoerd. Wel in combinatie met muziek uit de Oekraïne. Zelden zal hun volkslied zo vaak gehoord zijn, maar ook het werk van een levende componist als Silvestrov, die zijn land kon ontvluchten, blijkt nu hot. 

Je kunt een interessante vergelijking maken met hoe het er ruim honderd jaar geleden aan toe ging, toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak en de Duitse cultuur tegenover die van Frankrijk en Engeland stond. Veel grote kunstenaars en intellectuelen hebben toen een positie gekozen waar ze zich later wellicht voor geschaamd hebben. Alex Ross benoemt dat ook in zijn boek en komt met wat ontluisterende voorbeelden. Schönberg bijvoorbeeld die in een brief aan Alma Mahler schrijft dat er nu afgerekend kan worden met de muziek van Bizet, Stravinsky en Ravel. De Duitse cultuur als superieur. Onvoorstelbaar. Ook de orkestleden van Toulouse verwijzen ernaar als ze de reactie van Ravel in 1916 benoemen, die toen juist weigerde de actie te steunen om de Duitse muziek tot zwijgen te brengen. Thomas Mann koos de verkeerde kant en schreef zelfs een boek om de Duitse oorlogspolitiek te ondersteunen met Betrachtungen eines Unpolitischen terwijl Richard Strauss juist weigerde om zich aan te sluiten bij het Manifest van 93 waarin Duitse intellectuelen de vernietiging van o.m. de Universiteit en Bibliotheek van Leuven verdedigden dan ontkenden. In de Tweede Wereldoorlog lijken Strauss en Mann van plaats gewisseld, waarbij de schrijver het vanuit de Verenigde Staten natuurlijk een stuk makkelijker had. Maar het illustreert wel hoe ingewikkeld het soms kan zijn om als kunstenaar positie te kiezen. En dat geldt zeker ook voor Russische musici in deze tijd. Onlangs zag ik een lezenswaardig statement van dirigent Semyon Bychkov, Rus maar niet meer woonachtig in Rusland, waarin hij zich duidelijk uitspreekt onder meer in de verdediging voor die prachtige Russische cultuur: For creative freedom.

Ondertussen ben ik onlangs weer eens in Anna Karenina en geniet met volle teugen. 



Geen opmerkingen:

Een reactie posten