Mengelberg

Helaas, het is me niet gelukt om voldoende tijd te vinden om de twee Heldenlebens van Mengelberg naast elkaar te leggen. Ik heb ze wel beluisterd, en dat was zeker interessant. Biedt stof tot nadenken. Bijvoorbeeld over hoe je moet luisteren naar een concert dat in 1941 in Amsterdam gegeven werd. Ik weet niet of de Joodse collega's nog meespeelden, dat is makkelijk na te gaan, maar wie er in het publiek gezeten kunnen hebben aan nazi-kopstukken, daar moet je even niet aan denken. Mengelberg is later veroordeeld voor zijn houding in de oorlog en op componist/dirigent Richard Strauss viel in die periode ook wel wat aan te merken.
Het geeft toch een ongemakkelijk gevoel, waar ik me niet mee bezig wil houden, ook niet hoef te houden, denk ik. De uitvoering is prachtig, meesterlijk gespeeld door een toporkest en een topdirigent. Dat is niet afhankelijk van de omstandigheden, of is er toch iets? Een van de mooiste uitvoeringen van Beethovens Negende die ik ken is opgenomen in 1942 in Berlijn. Maar misschien is dat ook wel een situatie waarin mensen de muziek extra hard nodig hebben.

Toevallig zag ik gisteren net een video waarop Ramsey Nasr een verhaal voordraagt waarin hij het langzame deel uit Mahler 4 verbindt met de laatste uitvoering van een Mahler-symfonie door Mengelberg en het concertgebouworkest, nog na mei 1940. Die muziek was al verboden eigenlijk, de Joden spelen nog mee, en worden door Nasr stuk voor stuk bij naam genoemd. Intrigerende tekst en probleemstelling van onze Dichter des Vaderlands. Ik heb bepaald geen spijt van mijn stem voor zijn verkiezing en waardeer hem om zijn stellingname. De tekst moet ik nog een keer goed doorlezen.

Voor wie de vergelijking tussen beide Mengelberg-opnames wil maken zou ik de site van http://www.pristineclassical.com/ willen aanraden, waar ze prachtige dingen doen met het restaureren van oude opnames. Een kort verslag is te vinden op http://www.torrentdownloads.net/. Wat mij bij oppervlakkige beluistering vooral opviel is de overeenkomst tussen beide uitvoeringen, met een nadruk op helderheid. Daar wordt veel voor opgeofferd, zoals menige legato-boog in het eerste thema. De triolen in celli en bassen  worden niet gebonden, maar juist heel duidelijk gearticuleerd. Tempo-vrijheden, vertragingen, worden meer overdreven dan nu gebruikelijk, vooral in de Amsterdamse opname, maar dat kan te maken hebben met de live-uitvoering. En de solo-violisten zijn natuurlijk heel verschillend. Ik wil nog weleens door Mengelbergs partituur heen bladeren om te lezen welke aantekeningen hij heeft gemaakt. In beide opnames komt hij naar voren als een geboren verteller, wat overigens ook het grootste bezwaar van de orkestmusici was: zijn lange verhalen tijdens de repetities.

Morgen vertrekken we naar New York met het orkest. Ter compensatie van de Mengelberg-waardering stop ik Etty Hillesum en de Amerikaanse Dagboeken van Thomas Mann in mijn koffer. De lange wachttijden op de vliegvelden bieden vast genoeg tijd om wat lectuur tot me te nemen.
De volgende bijdrage aan deze blog zal wel moeten wachten tot na terugkomst over twee weken, maar via de site van het Rpho berichten collega's over de tournee.