Wie Du bist!

Nu de noten en coupures inmiddels wel duidelijk zijn, en de actvititeiten op de bühne grotendeels aan mij voorbijgaan, zijn er andere zaken die de aandacht trekken.
Zoals de klank van het orkest, van de accoorden die we mogen spelen.
De kunst van de 'Wohlklang' zoals de Duitsers dat zo mooi kunnen zeggen.

We kennen dat natuurlijk al wel uit zijn symfonische gedichten of zijn Vier letzte Lieder. En natuurlijk Metamorphosen, voor uitsluitend (23) strijkers, ook ooit met Simon gespeeld.
Strauss weet als geen ander met zijn harmonieën en instrumentatie een weldadig effect op de oren van zijn luisteraar te bewerkstelligen. Daarin kan hij heel ver gaan in het differentiëren, bijvoorbeeld in aantallen strijkers per stem, zoals een enkele cello die zich mengt met een hele violengroep. Wat dat betreft zijn zijn partituren heel interessant studiemateriaal om te leren orkestreren.

Het levert niet alleen de luisteraar maar ook de spelers een fysiek genot op, als je met je partij bijdraagt aan een accoordwisseling en daarmee aan de emotionele ontwikkelingen op het toneel. Je zou misschien denken dat zoiets in een komedie, zoals deze opera genoemd wordt, een marginale rol speelt, maar dat is allerminst het geval. Er zijn genoeg gevoelige en introspectieve momenten, de scenes waarin de personages zich in hun ziel laten kijken, zoals tegen het eind van het eerste en de laatste acte. Prachtig hoe de verandering die de Marschallin doormaakt tussen het begin en het slot van de 1e acte diepte krijgt in het verschil in toonsoort: van E majeur, in de beleving van Strauss bij uitstek geschikt voor erotische gevoelens, naar Es majeur waarmee zij zich aan melancholische gedachten overgeeft, zich realiserend dat het geluk maar tijdelijk is.
Als in de tweede acte Octavian en Sophie elkaar de liefde verklaren, moduleert het As majeur naar A als, voor hen nog ongemerkt, de Italiaanse paparazzi hen bespieden. Het gevaar wordt voelbaar gemaakt in de muziek. Eigenlijk wonderlijk hoe muziek opeens zo anders voelt en klinkt als je het een halve toon hoger speelt.
Het betekent wel dat je vanuit de bak, ook zonder de tekst steeds te verstaan, een groot deel van het drama mee kunt maken.

Het zal vast een onverwachte ontwikkeling geweest zijn voor het publiek in 1911, na Salome en Elektra, waarin door Strauss de grenzen van de tonaliteit en het betamelijke ruim werden overschreden, om zulke romantische muziek voorgeschoteld te krijgen. Zo kun je de openingszin ook beluisteren: 'Wie Du warst! Wie Du bist! Das weiss niemand, das ahnt Keiner! '  Het verrassingseffect in de tekst van het libretto verwerkt.
Er zullen zeker mensen teleurgesteld zijn geweest, mensen, die verwacht hadden dat Strauss de avant-garde zou aanvoeren en een atonale taal ontwikkelen. En juist dan keert hij terug in de tonale moederschoot. Ja, maakt hij het zijn publiek wel heel makkelijk met Weense walsjes.
Dat hij met deze opera wel degelijk iets totaal nieuws ontwikkelde was misschien niet zo duidelijk. Ik heb het gevoel dat hij Der Rosenkavalier, en de samenwerking met Hofmannsthal nodig had om om los te komen van de overheersende schaduw van Richard Wagner. En misschien lukt dat pas echt in de laatste scene, als Mozart om de hoek komt kijken: Ist ein Traum, kann nicht wirklich sein. 

De laatste acte vond ik afgelopen woensdag bijzonder geslaagd, zeker vanaf de opkomst van de Marschallin.
Dat ongelooflijk mooie accoord na 'Ich weiss auch nix. Gar nix.' , waaruit een lyrische trompetsolo zich losmaakt, en het daaropvolgende terzet van de drie sopranen. Dan ben je blij dat Strauss niet verder is gegaan op de weg van Elektra, maar heeft erkend waar zijn grote kracht lag.  
Over het begin van de avond was ik wat minder tevreden, maar dat kan aan mezelf gelegen hebben. Mijn rechterduim was, na een bloedige confrontatie met een gloednieuw aardappelschilmesje, dik ingepakt, wat enige aanpassing vergde, en een tv-camera had men vlak naast mij, in de toch al beperkte ruimte, geposteerd.
Het heeft vast mooie beelden van de dirigent opgeleverd.
Ik ben benieuwd naar de registratie.