Mahler als soundtrack

Het gebeurt niet vaak en misschien is dat maar goed ook.
De meeste klassieke muziek is niet gecomponeerd om als achtergrond te dienen, om doorheen te praten, om beelden te illustreren.
Maar soms gebeurt het met opvallend resultaat.

Vorige week speelden we een stuk van Ligeti.
György Ligeti (1923-2006) is inmiddels overleden maar geldt als moderne componist. Een van de meest succesvolle, maar geen makkelijke muziek voor de luisteraar.
En dat viel afgelopen week opeens heel erg mee bij zijn Kammersymphonie. Geen wijsjes om onder de douche te zingen, maar hele aansprekende en suggestieve klanken.

Zo bleek ook bij de film 2001: A Space Odyssey, die Stanley Kubrick in 1968 maakte. 
Hoeveel mensen moeten die niet gezien hebben zonder te weten dat ze naar moeilijke hedendaagse klassieke muziek aan het luisteren waren. Niet alleen het min of meer bekende Atmosphères maar ook nog drie andere stukken.
http://www.youtube.com/watch?v=BmxMYbjGjfU

Ook Mahler was ooit 'moeilijke muziek'.
Niet alleen in zijn eigen tijd maar tot ver na de oorlog.
Willem Mengelberg en Bruno Walter hebben veel goed werk verricht en Bernstein in de jaren '60.
Maar doorslaggevend voor veel mensen moet Death in Venice geweest zijn, de film die Luchino Visconti in 1971 uitbracht.
Uitgangspunt van de film was de geniale novelle van Thomas Mann, Tod in Venedig, waarin een oude schrijver, Gustav von Aschenbach, naar Venetië reist en daar ten onder gaat, enerzijds aan de cholera, anderzijds aan de obsessie voor een jongen als object van absolute schoonheid.
Visconti, die ook een gerenommeerde opera-regisseur was, verandert de schrijver in een componist en verwijst daarmee duidelijk naar de figuur Mahler. Daar zijn wel redenen voor.
Mann heeft in een vertrouwelijke brief toegegeven dat het overlijden van de componist in 1911 een van de aanleidingen voor het schrijven was. De voornaam en de omschrijving van zijn fysiek komen van Mahler.
En zijn muziek past wonderbaarlijk mooi bij de film.


Een geniale vondst van Visconti?
Visconti regisseerde niet alleen films maar ook opera's; hij had een bijzonder gevoel voor de combinatie van muziek en drama.
Er zit meer muziek in de film dan alleen Mahler, maar alle andere muziek wordt door de acteurs gespeeld, als onderdeel van het verhaal.
Für Elise, een Russische liedje, kerkzang, salonmuziek in het hotel, straatmuzikanten.
Als er muziek klinkt, is het vol betekenis en symboliek.
Het Adagietto overheerst en blijft het meeste hangen. Op vier sleutelmomenten verspreid over de film, inclusief het begin en het slot, klinkt het als soundtrack.
En in het midden, als Tadzio rondjes draait om de palen van de ingang van het Lido, kiest Visconti voor het Nachtlied uit de Derde symfonie.
De hele film is op youtube te bekijken:

Ik weet niet hoe succesvol de film was, maar de combinatie van Mahler en Visconti moet beiden veel goed hebben gedaan. En hoeveel dirigenten zouden zich bij het Adagietto niet onbewust hebben laten inspireren door de herinnering aan de beelden van Visconti? Er ontstond wel een tendens om het langzamer dan langzaam te spelen, waarbij zelfs een dubbele lengte van oudere opnames als Mengelberg     (http://www.youtube.com/watch?v=YumH_e3dKB0) en Walter, die ruim onder acht minuten bleven, werd bereikt.
Haitink en Bernstein spanden daarbij, in hun plaatopnames, de kroon. Ik ben benieuwd wat Jaap van Zweden, die van beiden veel geleerd zegt te hebben, deze week in Rotterdam met het tempo gaat doen.

Volgend jaar gaan wij bij DNO het verhaal van Thomas Mann in de opera-versie van Benjamin Britten spelen. Een meesterwerk, dat veel te zelden wordt uitgevoerd. Een suite daaruit ging begin dit seizoen al in het Gergiev Festival en ik verheug me enorm op de complete partituur.
Met de dirigent maken we volgende week kennis: Ed Gardner, een jonge Engelsman, die furore maakt bij de Englis National Opera.