Gustav en Gustav

Ik denk weleens dat in de tijd van de lp de uitdaging van het kiezen van een mooie voorkant groter was dan later met die kleine cd-doosjes. Die zullen ook wel weer gaan verdwijnen, nu het downloaden en opslaan steeds makkelijker wordt, en dan hoeft er helemaal niet meer naar een bijpassend beeld te worden gezocht.

De lp-hoes bood de mogelijkheid om muziek te verbinden met beeldende kunsten.
Intuïtief of met een inhoudelijk of historische link.
Op die manier zijn er verschillende opnames van Mahler-symfonieën versierd met schilderijen van Klimt. Ik denk dan in de eerste plaats aan de DGG-serie met Rafael Kubelik, overigens ook prachtige uitvoeringen.

Gustav en Gustav, tijdgenoten in het Wenen van 1900.

Na twee Mahler-jaren is 2012 het jaar van Klimt, zeker in Wenen.
Ik weet niet of ze veel aan Mahler hebben gedaan, maar voor Klimt hebben verschillende musea de handen ineengeslagen. Hij is er tenslotte (op 14 juli 1862) geboren en gestorven.
Mahler was geen Wener van geboorte. Hij heeft er gestudeerd, er later als operadirigent zijn grootste successen gekend, en tenslotte ook zijn laatste adem uitgeblazen. Maar hij bleef altijd een vreemdeling, met veel tegenstanders, die er tenslotte voor zorgden dat hij zijn baan als directeur van de Opera opzegde en de boot naar Amerika nam. In zijn composities waren ze niet erg geïnteresseerd en als dirigent was hij veeleisend en dus lastig.
Hoe Weens is dan zijn muziek? En hoe terecht is de associatie met Klimt?

Klimt was een van de belangrijkste mannen achter de Sezession, een vooruitstrevende kunstenaarsvereniging die op 3 april 1897 werd opgericht. Vijf dagen later wordt bekend dat Mahler de nieuwe Kapellmeister van de Hofoper wordt. Het moment wordt wel beschouwd als het begin van tien gouden jaren van het Weense culturele leven. 
Of Mahler in de opera met Klimt heeft samengewerkt, denk ik niet. Dat was vooral Alfred Roller, een andere grondlegger van de Sezession.
Maar Mahler was betrokken bij de beroemde 14e tentoonstelling van de Sezession, waar de figuur Beethoven centraal stond. Klimt schilderde voor die gelegenheid zijn Beethoven-fries en Mahler dirigeerde een eigen bewerking voor koperblazers van een deel uit het slotkoor van de Negende.
Hoe Klimt tegen Mahler aankeek laat een detail in dat Beethoven-fries illustreren, waar de componist staat afgebeeld als ridder.

Het is een verwijzing naar de affiche voor de allereerste tentoonstelling in 1898, waarop Athene staat afgebeeld, met schild en speer, die Theseus helpt in zijn strijd tegen de Minotauros. Die staat dan symbool voor de conservatieve krachten. In het verhaal van de Beethoven-fries is hij de ridder in gouden wapenrusting die wordt opgeroepen door de mensen om de strijd voor het geluk te voeren.

Maar misschien was uiteindelijk de belangrijkste verbindende factor tussen beide kunstenaars een vrouw: Alma Schindler.

Beter bekend als Alma Mahler-Werfel.
Ze moet een bijzondere en aantrekkelijke vrouw geweest zijn, die het bed gedeeld heeft met menig kunstenaar.
Toen Mahler haar ontmoette was ze 22 jaar en hij 41. Het was november 1901, en ze zaten aan tafel in de beroemde salon van Berta Zuckerkandl. Wie ook aan die tafel zat was Klimt, maar hij was al aan de beurt geweest. Hij was twee jaar daarvoor uitgenodigd door Carl Moll, mede-sezessionist en stief-vader van Alma, en had haar in Italië verleid. Of was het andersom? Hij had beter moeten weten, na talloze affaires met dames, en verexcuseerde zich uitgebreid. Zij werd vervolgens verliefd op haar compositieleraar, Zemlinksy, voordat ze inging op het huwelijksaanzoek van Mahler.
Ik kan me voorstellen dat de aanwezigheid van Alma de verhouding tussen Gustav en Gustav gekleurd heeft. Goede vrienden zijn ze nooit geworden.
Klimt stond wel bij het gezelschap dat hem uitzwaaide op de ochtend van 9 december 1907 in de Westbahnhof, waar de Oriënt Express vertrok voor het eerste gedeelt van hun reis naar New York.
'Vorbei' klonk uit zijn mond, toen de trein zich in beweging zette.

Ik weet niet of ze elkaar daarna nog gezien hebben.
Mahler kwam in de zomermaanden naar Europa om te componeren. Das Lied von der Erde, de Negende, de Tiende. Die laatste kon hij niet meer voltooien.
Zijn huwelijk met Alma heeft wel tot zijn dood kunnen standhouden, met hulp van Sigmund Freud, en ondanks de verleidingslkunsten van architect Walter Gropius.
Mahler kon niet zonder haar en kalkte zijn schetsen voor de Tiende vol met noodkreten en liefdesverklaringen: 'Du allein weisst was es bedeutet / Ach! Ach! Ach!'  en 'für dich leben/ für dich sterben!' 'Almschi!'.
Dat zou Klimt nooit voor zijn vrouwen gedaan hebben.
Hij schilderde en tekende ze, ging met ze naar bed, schonk hen kinderen, maar bleef uiteindelijk bij zijn moeder en zusters wonen.